دیپلماسی دولت سیزدهم با سفر رئیسی به روسیه جدی‌تر شد
سیاست نگاه به شرق در فاز اجرایی
روزنو :لاوروف چند روز پیش و با استقبال از سفر رئیسی به روسیه، در جمع خبرنگاران گفت: «دیدار رئیس‌جمهوری ایران از مسکو رویدادی بسیار مهم است.
روز نو :امروز و موازی با گفت‌وگو برای حل مشکلات پیش‌آمده در زمینه صادرات فلفل دلمه ایرانی به روسیه، رئیس‌جمهور ابراهیم رئیسی برای تحکیم روابط دوجانبه وارد روسیه می‌شود. بنا به اعلام سخنگوی دولت، رئیس‌جمهور ایران قرار است تا علاوه بر دیدار با ولادیمیر پوتین، در مجلس دوما نیز سخنرانی کرده و همچنین به دیدار با فعالان اقتصادی و نفتی بپردازد. بر این اساس، محور اصلی و جلسات، توسعه صادرات به روسیه و تقویت ارتباطات تجاری و اقتصادی بین دو کشور است. رئیس‌جمهور ایران را در این سفر دوروزه که به دعوت رسمی همتای روس او و در راستای گسترش تعاملات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی، انجام می‌گیرد؛ وزرای امور خارجه، نفت و امور اقتصادی و دارایی، همراهی خواهند کرد.
روز گذشته کاخ ریاست جمهوری روسیه اعلام کرد که ولادیمیر پوتین و ابراهیم رئیسی فردا در مسکو درباره مسائل مربوط به همکاری‌های دوجانبه، موضوعات بین‌المللی و برجام رایزنی می‌کنند. به گزارش ایسنا، کاخ ریاست جمهوری روسیه در یک بیانیه تأکید کرد که در دیدارِ پوتین و رئیسی، دو طرف درباره تمامی مسائل مرتبط با همکاری‌های دوجانبه، شامل اجرای پروژه‌های مشترک اقتصادی، موضوعات بین‌المللی و اجرای برجام بحث و تبادل‌نظر خواهند کرد. پیش‌ازاین، وزیران امور خارجه ایران و روسیه در آستانه این سفر به‌صورت تلفنی با یکدیگر رایزنی و گفت‌وگو کردند. سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه در این گفت‌وگوی تلفنی ضمن ابراز خرسندی از سفر ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران به روسیه اعلام کرد، همه ترتیبات لازم برای انجام این سفر صورت پذیرفته است. طرفین این سفر را تحول مهمی در روابط دو کشور و فرصت خوبی برای گسترش و تعمیق روابط توصیف کردند. در این گفت‌وگو، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران پس از صحبت در مورد سفر رئیس‌جمهور رئیسی به مسکو، در خصوص مشکل پیش‌آمده در زمینه صادرات فلفل دلمه به روسیه که اکنون به دلیل برخی تشریفات اداری با مشکل مواجه شده، بر ضرورت تسریع در حل‌وفصل موضوع تأکید کرد. وزیر امور خارجه روسیه در پاسخ، ضمن تصریح بر فنی بودن مشکل پیش‌آمده، اظهار کرد: «موضوع از طریق نهادهای ذی‌ربط در حال پیگیری و حل‌وفصل است.» او تصریح کرد که بر اساس توافقات موجود، واردات و صادرات اقلام کشاورزی میان دو کشور به‌صورت طبیعی جریان دارد و برای حل مشکل واردات فلفل دلمه از ایران نیز جهات ذی‌ربط دو کشور در حال هماهنگی‌اند و فردا نیز به‌صورت وبیناری مباحث فنی را مطرح و حل‌وفصل خواهند کرد. حسین امیرعبداللهیان همچنین در آستانه سفر رئیس‌جمهور به روسیه در مقاله‌ای در اسپوتنیک با عنوان «نقشه راه جدید در روابط جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه» نوشت: «سفر رئیس‌جمهور ایران به مسکو به دعوت رسمی جناب آقای پوتین رئیس‌جمهور محترم فدراسیون روسیه در شرایط متفاوتی انجام می‌شود. از یک‌سو دو کشور در سال‌های پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی با عبور از فرازونشیب های تاریخی در روابط دوجانبه، درصدد هستند به پشتوانه تمدن غنی و میراث حاکمیت کهن، آینده‌ای درخشان در روابط دوجانبه رقم‌زده و مشارکتی فعال در تحولات منطقه‌ای و جهانی در مسیر صلح و ثبات داشته باشند و از سوی دیگر دولت جدید در جمهوری اسلامی ایران (دولت سیزدهم) دارای نقشه راه جدیدی مبتنی بر سیاست خارجی متوازن، فعال، پویا و هوشمند با تأکید بر همکاری با همه همسایگان به‌ویژه فدراسیون روسیه و پیشبرد دیپلماسی اقتصادی بوده و مصمم است همکاری‌های دو و چندجانبه با این کشور را بیش‌ازپیش گسترش دهد.» او ادامه داده است: «در حوزه اقتصادی، تجاری، صنعتی و کشاورزی پروژه‌های مختلفی بین دو کشور تعریف‌شده و در حال اجراست. آغاز فرایند عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای و همکاری‌های روبه‌جلوی ایران با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا، به عامل تقویت‌کننده روابط اقتصادی دو کشور تبدیل‌شده و افق‌های روشنی در انتظار همکاری‌های اقتصادی دو کشور است.» به گفته وزیر خارجه، در حوزه فرهنگی و تعاملات مردمی، امضای موافقت‌نامه تأسیس و چهارچوب فعالیت مراکز فرهنگی دو کشور راه را برای ارتقای مناسبات فرهنگی دو کشور هموار کرده و در حوزه امنیتی، موافقت‌نامه همکاری ایران و فدراسیون روسیه در حوزه امنیت سایبری به امضای مقامات دو کشور رسیده است و طرفین در زمینه تقویت امنیت اطلاعات و مبارزه با جرائم سازمان‌یافته، با یکدیگر در سازمان ملل متحد و دیگر مجامع منطقه‌ای و بین‌المللی، همکاری می‌کنند. حوزه نظامی، دفاعی و انتظامی، یکی از زمینه‌های دیگری است که وزیر خارجه آن گسترش روابط با روسیه در این زمینه‌ها را رو به رشد دانسته است. عبداللهیان در این زمینه می‌گوید: «انجام رزمایش مشترک ایران، روسیه و چین در شمال اقیانوس هند و دریای عمان بیانگر جدیت سه کشور است. در سطح منطقه‌ای و در پرتو اراده رهبران عالی، همکاری‌های دو کشور در راستای تأمین منافع مشترک از مرزهای روابط دوجانبه عبور کرده و با ورود به حوزه‌های کمک به تأمین امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی، مستحکم‌تر از هر زمان دیگری است. در این زمینه، جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه به‌عنوان دو قدرت منطقه‌ای از نقش منحصربه‌فرد و ممتازی در حل‌وفصل مناقشات و معادلات منطقه‌ای و مبارزه با تروریسم برخوردارند.»وزیر خارجه ایران در بخش دیگری از مقاله خود در اسپوتنیک می‌نویسد: «دو کشور دارای این نگاه مشترک هستند که منطقه خاورمیانه به دلیل مداخلات خارجی‌ها و سیطره تفکرات امنیت محور، دچار مشکلات متعددی ازجمله جنگ، بی‌ثباتی و ناامنی شده است. برای رفع این مشکلات، رایزنی‌های دو کشور در خصوص ثبات بخشی در افغانستان، سوریه، یمن و لیبی تداوم دارد. در موضوع سوریه، دو کشور به‌عنوان ضامن روند آستانه، همکاری‌های منطقه‌ای مشترک و موفقی داشته‌اند. می‌توان از این تجربه موفق به‌عنوان الگو در دیگر حوزه‌ها و ازجمله در بازسازی سوریه و برقراری ثبات و امنیت پایدار در این کشور بهره جست. بازگشایی سفارتخانه‌ها و عادی‌سازی روابط دولت‌های اسلامی و عربی با دمشق موردتوجه جمهوری اسلامی ایران است.» از سوی دیگر موازی با سفر رئیس‌جمهور ایران به روسیه، تحلیل‌های فراوانی در خصوص نگاه ویژه ایران به سمت شرق در زمان دولت سیزدهم شکل‌گرفته است. در همین زمینه الکساندر پالیشوک، استاد دانشگاه دولتی روسیه و شرق‌شناس روس روز گذشته در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا در مسکو گفت: «همکاری‌های ایران و روسیه در سال‌های اخیر همواره روند مثبتی داشته است و دو کشور در مسیر نزدیکی روابط و همکاری با یکدیگر در عرصه‌های مختلف گام برداشته‌اند.» این استاد دانشگاه روس با اشاره به اینکه ایران و روسیه دو قدرت مهم در عرصه بین‌المللی هستند، اظهار کرد: «سران ایران و روسیه، منافع دو کشور را در توسعه روابط دوجانبه می‌دانند و به همین دلیل پشتیبانی سران دو کشور پشتوانه خوبی برای روند توسعه مناسبات است.» این رئیس انجمن دوستی ایران و روسیه همچنین ادامه داد: «در چند ماه اخیر و پس از ریاست جمهوری رئیسی در ایران شاهد سرعت یافتن توسعه روابط ایران و روسیه نسبت به سابق هستیم و کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که با سفر رئیس‌جمهوری اسلامی ایران به مسکو، روند گسترش روابط دوجانبه سرعت بیشتری خواهد گرفت. به همین دلیل سفر رئیسی به مسکو اهمیت فراوان یافته و دو طرف برای فراهم آوردن مقدمات این دیدار تلاش‌های گسترده‌ای کرده‌اند و انتظار بالایی از این دیدار می‌رود.» گسترش روابط با روسیه البته همواره با بدگمانی و انتقادهای بی‌شماری نیز از سوی منتقدان داخلی روبه‌رو بوده است. حشمت‌الله فلاحت پیشه، رئيس کميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس دهم در این زمینه تأکید دارد که ممکن است به خاطر يکسری چالش‌هايی که روسها با آمريکايي‌ها دارند، نزديکي‌های موردی آن‌ها با ايران، بیش‌ازاندازه به چشم بیاید و گاهی باعث شود که مسئولان به‌اشتباه بیفتند. او می‌گوید: «اگرچه مسئولان روابط راهبردی با روسيه را مطرح مي‌کنند، اما روسها به تمام معنی فقط به دنبال نوعی توازن هستند.»بااین‌وجود به نظر می‌رسد که روسها باوجود تمامی ضعف‌ها و کم‌کاری‌هایی که از خود در توافق‌های خود با ایران نشان داده‌اند، همچنان عطش سیری‌ناپذیری برای کسب منفعت از میدان ایران دارند. الکساندر پالیشوک، رئیس انجمن دوستی ایران و روسیه در این خصوص بر این باور است که در چند دهه اخیر از ظرفیت‌های موجود برای توسعه روابط ایران و روسیه استفاده بهینه نشده است و به همین دلیل شاهد سطح پایین و غیر کافی همکاری‌های اقتصادی و بازرگانی هستیم. به گفته این استاد دانشگاه روس، حدود دو میلیارد دلار مبادلات بازرگانی، سطح شایسته‌ای برای روابط اقتصادی ایران و روسیه نیست و این شاخص باید با تلاش دو کشور به ۱۰میلیارد دلار و حتی بیشتر برسد. او معتقد است که حوزه‌های اقتصادی و صنعتی، انرژی و علوم و فناوری‌های پیشرفته و نیز حوزه‌های نظامی می‌توانند عرصه‌های پیشرو برای توسعه روابط ایران و روسیه باشند و برنامه‌ریزی در این عرصه‌ها می‌تواند ثمربخش باشد. به گفته پالیشوک سند راهبردی ایران و روسیه می‌تواند به توسعه روابط دو کشور کمک کند و در برنامه‌ریزی گسترش همکاری‌های دو کشور همانند نقشه راه به کار گرفته شود. او تأکید می‌کند که این موافقت‌نامه در سفر رئیسی به مسکو امضا نخواهد شد و روسای جمهوری روسیه ایران تنها در خصوص جزییات آن مذاکره می‌کنند. این در شرایطی است که وزیر خارجه روسیه، به‌صراحت ایران را عضوی از گروه کشور خود در عرصه بین‌الملل دانسته و با بیان اینکه ایران و روسیه در سازمان ملل و سازمان منع تسلیحات شیمیایی و سازمان‌های دیگر بین‌المللی با یکدیگر همکاری می‌کنند، می‌گوید: «ایران عضو گروه ما است که از اصول بین‌المللی و منشور ملل متحد دفاع و حمایت می‌کند.»
لاوروف چند روز پیش و با استقبال از سفر رئیسی به روسیه، در جمع خبرنگاران گفت: «دیدار رئیس‌جمهوری ایران از مسکو رویدادی بسیار مهم است. باید تماس‌های سیاسی بین تهران و مسکو ازسر گرفته شود. با توجه به تغییر دولت ایران در سال گذشته باید ببینیم سیاست این کشور چگونه استمرار می‌یابد. بدون شک در بین مسائل بین‌المللی موضوعاتی همچون برجام و امنیت خلیج‌فارس در دیدار سران ایران و روسیه مطرح خواهد شد.»
به‌هرروی به نظر می‌رسد مسئولان دولت فعلی، تمایل زیادی برای محدود کردنِ میدانِ جولانِ روسها در ایران ندارند. شاید به همین دلیل است که اقداماتِ خارج از عرفِ سیاسیِ روسها در ایران معمولاً با واکنش خاصی از سوی دولت ایران روبه‌رو نمی‌شود و به‌جای آن گسترش روابط در تمام حوزه‌ها دائماً از سوی دولتمردان ایرانی تبلیغ می‌شود. اگرچه در میزان اهمیت رابطه با کشور مهم و تأثیرگذاری مانند روسیه هیچ‌گونه شک و تردیدی وجود ندارد اما حفظ اعتبار، اقتدار، استقلال و پرستیژ ملی در پرتو تضمین دستیابی به منافع ملی به‌مراتب از اهمیت بالاتری برخوردار است و این موضوع همواره از موارد مهمی بوده است که منتقدان داخلی بر آن تأکید کرده‌اند.
