دورخیز بلند کشورهای دیگر برای تأثیرگذاری بر مذاکرات
سهم‌خواهی عربی و عبری از برجام
روزنو :ایران در سال ۲۰۱۵ به توافقی با کشورهای موسوم به گروه ۱+۵ برای حل‌وفصل تنش‌ها بر سر برنامه هسته‌ای خود دست پیدا کرد. علی‌رغم اذعان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به پایبندی ایران به‌تمامی تعهداتش، دولت آمریکا در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۷ به‌صورت یک‌جانبه از این توافق خارج شد.
روزنو :به طول انجامیدنِ مذاکرات هسته‌ای بین ایران و طرفین غربی، زمینه لازم برای دخالت دیگر کشورها را نیز در این زمینه، ایجاد کرده است. این در شرایطی است که هر روزه، بخش وسیعی از اخبار خبرگزاری‌ها را گفت‌وگوهای دو یا چندجانبه بین مسئولان کشورهایی تشکیل می‌دهد که با وجود عدم نقش در چگونگی شکل‌گیری گفت‌وگوهای برجامی، در مورد وضعیت آن به رایزنی پرداخته و حتی به نوعی سعی در برگزاری بر آن دارند. درحالی‌که پیشتر، تنها هیجانات رژیم صهیونیستی برای تغییر مسیر مذاکرات برجامی مشهود بود، این روزها کشورهای کوچک عربی حاشیه خلیج‌فارس مانند قطر، بحرین و امارات نیز اشتیاق وافری برای تأثیرگذاری بر فضای اتاق مذاکرات برجامی را از خود نشان داده و به پیروی از عربستان سعودی به دنبال باز کردن جای پایی از خود در این عرصه هستند. اگرچه این نوع تلاش‌ها تاکنون بی‌نتیجه مانده است اما به‌هرروی نمی‌توان از تأثیرات منفیِ لابی‌گری و هزینه‌های این کشورها برای کند کردن، تغییر جهت دادن یا افزایش دادنِ هزینه‌های ادامه مذاکرات برای ایران چشم‌پوشی کرد.در این میان، کشور قطر نیز یکی از کشورهای عربی کوچک حاشیه خلیج‌فارس است که با هدف تأثیرگذاری بر مذاکرات هسته‌ای ایران به دنبال تقویت جایگاه خود در بین بازیگران منطقه‌ای است. در همین زمینه، یک مقام مطلع قطری به خبرگزاری فرانسه گفت که تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر قرار است که در سفر خود به آمریکا که از روز گذشته آغازشده است، با جو بایدن در خصوص مذاکرات رفع تحریم‌ها در وین به گفتوگو بنشیند. این مقام قطری، اولین مقام عالی‌رتبه عربی از کشورهای خلیج‌فارس است که به واشنگتن سفر می‌کند. خبرگزاری رسمی قطر نیز نوشته است که تمیم بن حمد در این سفر علاوه بر مسائل دوجانبه در مورد موضوع ایران و مذاکرات وین نیز با جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا رایزنی خواهد کرد. خبرگزاری رویترز نیز چندی پیش نوشته بود که موضوع ایران یکی از موضوعاتی خواهد بود که در این دیدار موردبحث قرار خواهد گرفت.
این در حالی است که پیشتر نیز دیپلمات‌های ارشد امارات و بحرین خواستار حضور در مذاکرات برجام و دستیابی به توافقی بهتر از قبل، شده بودند. در همین زمینه، یوسف العتیبه سفیر امارات در آمریکا در مصاحبه با نشریه پولیتیکو گفت که آمریکا باید روابط مستحکم با همه شرکای خود در اروپا و خاورمیانه را حفظ کند و با هر دو گروه در میز مذاکره در زمینه برجام حاضر شود. او گفت: «همه ما خواهان توافق هستیم. هیچ‌کس بیش از ما خواستار توافق نیست. ما از ثباتی که یک توافق جدید به وجود می‌آورد بهره‌مند‌می شویم. چرا باید از داشتن توافق بهتری که باعث ثبات ما می‌شود صرف‌نظر کنیم.» یوسف العطیبه همچنین کنار گذاشتن کشورهای منطقه از مذاکرات آتی با ایران را یک انتخاب اشتباه دانسته و خواستار حضور متحدان اروپایی و خاورمیانه‌ای امریکا در مذاکرات شده است. او در مصاحبه با پولیتیکو گفته است که آمریکا باید روابط قوی با همه شرکای خود در اروپا و در خاورمیانه را حفظ کند و همراه با آن‌ها بر سر میز مذاکره با ایران حاضر شود.پیشتر، عبدالله آل خلیفه، سفیر بحرین در سازمان ملل نیز در مصاحبه با این نشریه آمریکایی گفت برای ما مهم است که بخشی از گفتوگو باشیم، زیرا این ما هستیم که در هر خط مقدم قرار داریم و این ما هستیم که باید همه عواقب را تحمل کنیم. در حقیقت این کشورها به دنبال درخواست عربستان برای حضور در مذاکرات برجام، همگام با ریاض و رژیم صهیونیستی، خواستار حضور در مذاکرات برجامی و به‌زعم خودشان توافقی بهتر شده‌اند. در همین زمینه، پولیتیکو نیز پیشتر از نشست‌هایی پشت درهای بسته بین مقامات عربستانی، بحرینی و اسرائیلی با برخی اعضای کمیته روابط آمریکا و اسرائیل، خبر داده و نوشته بود که یکی از موارد موردبحث این نشست درباره ایران و توافق هسته‌ای بوده است.
دراین‌بین مدیریت اصلی کشورهای عربیِ مداخله کننده در مذاکرات هسته‌ای ایران توسط عربستان سعودی انجام می‌گیرد. این در حالی است که فیصل بن‌فرحان وزیر خارجه عربستان سعودی در اظهاراتی عنوان کرد که ریاض با بازگشت آمریکا به برجام مشکلی ندارد، اما باید عوامل نگرانی در این خصوص برطرف شود که در مقدمه آن ضرورت ممنوعیت دائمی غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران است. این دیپلمات ارشد سعودی همچنین پا را فراتر گذاشته و خواستار حضور در مذاکرات برجام شده است.
مقام‌های عربستان سعودی به دنبال آن هستند تا با انجام گفت‌وگوهای گوناگون در مورد مذاکرات هسته‌ای ایران با کشورهای مهم دنیا و همچنین پوشش گسترده رسانه‌ای آن، به‌مرور از روزنه‌های ایجادشده برای تأثیر بر این گفت‌وگوها استفاده کنند. در همین زمینه چندی پیش فیصل بن فرحان وزیر خارجه عربستان سعودی در یک گفت‌وگوی تلفنی با وانگ یی، وزیر امور خارجه چین، بخش مهمی از گفت‌وگوی خود را به موضوع ایران و مذاکرات هسته‌ای این کشور اختصاص داد.
در این گفتوگو مقام ارشد چینی نیز با اشاره به توافق هسته‌ای ایران گفت: «موضع چین در قبال توافق هسته‌ای ایران همواره مشخص است و حمایت ما از سازوکار ممانعت از ترویج سلاح اتمی و امنیت و ثبات در خاورمیانه و خلیج‌فارس است.» وانگ یی در ادامه گفت: «چین نگرانی عربستان سعودی برای حفظ امنیت در خاورمیانه را درک می‌کند، اما توافق هسته‌ای ایران دستاوردی در زمینه چندجانبه‌گرایی است و چین مثل همیشه نقش سازنده خود را برای ازسرگیری روند مذاکرات ایفا خواهد کرد.» در مقابل فصل بن فرحان نیز گفت: «عربستان سعودی اهمیت ویژه‌ای برای نقش چین در روند مذاکرات هسته‌ای قائل است و انتظار دارد که نقش چین در روند ازسرگیری مذاکرات احیای برجام، نقشی مهم باقی بماند.»دراین‌بین البته نمی‌توان از نقش آمریکا و رژیم صهیونیستی در ایجاد زمینه برای عرض‌اندام کشورهای عربی منطقه در موضوع برجام، چشم‌پوشی کرد. سفر اخیر رابرت مالی به امارات متحده عربی، اسرائیل، عربستان سعودی و بحرین، یکی از نمونه‌ها در این زمینه است. وزارت خارجه آمریکا پیش از انجام این سفر، در بیانیه‌ای به‌صراحت اعلام کرده بود که هدف از انجام این سفرها رایزنی با شرکا در زمینه طیف گسترده‌ای از نگرانی‌ها درباره ایران و همچنین گفت‌وگوهای پیش رو درباره بازگشت به پایبندی کامل ایران به برنامه جامع اقدام مشترک است. در این سفر، رابرت مالی در دیدار با بنی گانتز مدعی شد: «درباره اهمیت تقویت بیش‌ازپیش همکاری‌های ایالات‌متحده و اسرائیل در خصوص مقابله با برنامه هسته‌ای ایران و خشونت‌های آن در منطقه گفتوگو کردیم.»
از سوی دیگر، لابی‌گری‌های گسترده رژیم صهیونیستی با کشورهای دیگر درزمینه مذاکرات هسته‌ای باعث شده است که بر حجم دخالت‌های کشورهایی که پیشتر هیچ نقشی برای آنان در این گفت‌وگوها تصور نمی‌شد، افزوده شود. پس‌ازآنکه یائر لاپید، وزیر امور خارجه، در ابتدای سال جدید میلادی اعتراف کرد که بر اساس ارزیابی‌های اسرائیل، قدرت‌هایِ جهانیِ درگیرِ مذاکرات، به سمت بازگشت به توافق هسته‌ای یا حداقل یک توافق موقت که به این هدف منتهی می‌شود، حرکت می‌کنند، این رژیم عملاً نشان داد که سیاست‌های لابی‌گرانه خود برای فشار بر این مذاکرات را بیشتر کرده است. لاپید با ادعای اینکه اسرائیل با موفقیت، منافع جامعه بین‌المللی را در موضوع هسته‌ای ایران حفظ کرده است، با صراحت اعلام کرد: «اسرائیل اکنون تلاش‌های خود را بر جلوگیری از لغو تحریم‌های اقتصادی بدون امتیازات مناسب ایران متمرکز کرده است.» لاپید همچنین با تأکید بر لزوم حضور رژیم صهیونیستی در این مذاکرات گفت: «ما مخالف با توافق نیستیم. معامله خوب، چیز خوبی است. بحث مهم این است که ما هم سر میز هستیم و جهان و از جمله طرف‌های درگیر نیز باید به ما گوش بدهند.»در پشت‌صحنه، اسرائیل به لابی کردن امضاکنندگان توافق با ایران و به‌ویژه ایالات‌متحده در راستای تسلیم نشدن در اصول کلیدی ادامه می‌دهد. یکی از ایرادات اصلی موردادعای اسرائیل و تندروهای آمریکا توافق، بندهای غروب آن است که بر اساس آن برخی محدودیت‌ها بر برنامه هسته‌ای ایران در سال‌های 2025 و 2030 برداشته می‌شود. به ادعای اسرائیل، این کاهش محدودیت‌ها به ایران مجوز تبدیل‌شدن به یک کشور آستانه هسته‌ای را می‌دهد. این دخالت‌های اسرائیل تا حدودی جواب داده است. اسرائیل از زمان اولین توافق نسبت به این نقص هشدار داده است و به‌زعم خود، برخی از آمریکایی‌های درگیر در مذاکرات کنونی را نسبت به خطرات آن متقاعد کرده است. بریتانیا نیز ترجیح داده است که تاریخ انقضا را 5 تا 10سال دیگر تمدید کند.در همین حال کمیته امور عمومی آمریکا و اسرائیل (آیپک) نیز تمامی تلاش خود را برای ترغیبِ سناتورهای ایالات‌متحده به تهیه و تدوین یک توافق هسته‌ای جامع‌تر با ایران به کار می‌برد. آیپک مدعی است که ایران، بزرگ‌ترین تهدید علیه اسرائیل و آمریکا در خاورمیانه بشمار می‌رود و ازاین‌رو از حامیانش می‌خواهد تا قانون‌گذاران ایالات‌متحده را به امضای پیش‌نویسی که در آن با احیای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ در چارچوب کنونی خود مخالفت می‌شود، متقاعد کنند.
گفتنی است، در نامه‌ای که به ابتکار باب منندز، سناتور دموکرات ایالت نیوجرسی و «لیندسی گراهام» سناتور جمهوری‌خواه کارولینای جنوبی تنظیم‌شده است، واشنگتن باید توافقنامه‌ای را امضا کند که ایران را برای همیشه از دستیابی به تسلیحات هسته‌ای بازدارد و به طرز سودمندی فعالیت بی‌ثبات کننده ایران در سرتاسر خاورمیانه و همچنین برنامه موشک بالستیک این کشور را محدود کند. این نامه همچنین از دولت بایدن می‌خواهد تا با رژیم صهیونیستی و کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس در موردتوافق هسته‌ای ایران، مشاوره و رایزنی کند.
ایران در سال ۲۰۱۵ به توافقی با کشورهای موسوم به گروه ۱+۵ برای حل‌وفصل تنش‌ها بر سر برنامه هسته‌ای خود دست پیدا کرد. علی‌رغم اذعان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به پایبندی ایران به‌تمامی تعهداتش، دولت آمریکا در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۷ به‌صورت یک‌جانبه از این توافق خارج شد. دولت جدید آمریکا به ریاست جو بایدن مدعی است قصد دارد از طریق مذاکرات جاری در شهر وین آمریکا را به توافق هسته‌ای برجام بازگرداند اما به نظر می‌رسد با به طول انجامیدنِ این مذاکرات جدید و ایجاد زمینه برای دخالت سایر کشورها در این گفتگوها، عملاً مسیر این مذاکرات با چالش‌های جدید روبرو شده است.
