روزنو :نزدیک به سه هفته از مسدودشدن درهای اینستاگرام به روی کسب‌وکارهای آنلاین می‌گذرد و حالا بعد از انتشار گزارش‌ها و آمارهای تکان‌دهنده از حجم خسارت وارده به این کسب‌وکارها، معاون وزیر ارتباطات و مدیرعامل شرکت ملی پست در یک اظهارنظر قاطعانه تقصیر را به گردن خود کسب‌وکارها انداخته و اعلام کرده: «خودتان باید به فکر می‌بودید و از ابتدا از ابزاری نظیر اینستاگرام استفاده نمی‌کردید.». این واکنش‌ها در حالی رخ می‌دهد که به‌نظر می‌رسد برخی کسب‌وکارهای خرد آنلاین با فیلترشدن اینستاگرام به دست‌فروشی در خیابان رو آورده‌اند؛ هرچند خیابان هم برای آنها و دیگر دست‌فروشان همواره سرشار از فیلتر است و این یعنی از دست رفتن امنیت برای حداقل ۲۰۰ هزار کسب‌و‌کار کوچک و متوسط و حدود ۵۰۰ هزار کسب‌وکار استانی و بومی.

خیابان‌ها و قطارهای درون‌شهری این روزهای تهران را که ببینید، در کنار سایر التهاب‌ها، چیزی که به چشم می‌آید، افزایش تعداد دست‌فروشان است. در راسته‌ها و در توالی از این میدان به میدان دیگر شهر که راه می‌رویم، سیل دست‌فروشانی را می‌بینیم که بساط خود را پهن کرده‌اند و در هر شرایطی تلاش دارند بمانند، به امید اینکه بتوانند کالایی بفروشند. هرچند تا ماه قبل هم حضور دست‌فروش‌ها در تهران گسترده بود، اما این روزها مشاهدات میدانی راه پرداخت نشان از فزونی آنها دارد.

پیش‌تر در گزارشی این موضوع را بررسی کرده بود که بیشترین آسیب فیلترینگ اینستاگرام به کسب‌وکارهای خرد وارد شده؛ چراکه کسب‌وکارهای آنلاین بزرگی که از قدرت و نفوذ برخوردارند، آب از آب برایشان تکان نخورده و با اینترانت ملی سرپا مانده‌اند. آنهایی هم که در کنار صفحه اینستاگرام‌شان سایت و اپلیکیشن داشتند، کم‌و‌بیش به کار خود ادامه می‌دهند؛ اما کسب‌وکارهای کوچک، استانی، روستایی و خانگی که بستر فعالیت‌شان محدود به اینستاگرام بوده، با فیلترشدن آن و قطعی مکرر اینترنت در واقع خانه خود را از دست داده‌اند و حالا خیلی از آنها مجبور هستند به کاری بازگردند که قبل از این به دلیل فرار از آن به اینستاگرام پناه آورده بودند؛ دست‌فروشی.

هرچند هیچ آمار رسمی‌ای درخصوص تعداد کسب‌وکارهای کوچک و متوسط و محدود به اینستاگرام وجود ندارد، اما براساس برآوردهای موسسه پژوهشی بتا، حدود ۵۰۰هزار کسب‌وکار استانی و بومی در اینستاگرام صفحه فعال دارند که از این صفحات هم به‌عنوان بستری برای تبلیغ و هم برای ارتباط با مشتری و ارائه محصولات و فروش آن استفاده می‌کنند.با فیلترینگ اینستاگرام در هفته‌های اخیر بسیاری از این کسب‌وکارهای خرد آنلاین از فعالیت اقتصادی محروم شده‌اند و حتی مانند کسب‌وکارهای آنلاین بزرگ سایت یا اپلیکیشن دیگری نیز نداشته‌اند که ضرر خود را جبران کنند.

این خسارت‌ها به قدری سنگین است که طبق گزارش سازمان نظام صنفی رایانه‌ای، درآمد ۷۴درصد جامعه کسب‌وکاری آنلاین نصف شده است. اما از همین آمار هم می‌توان فهمید که این نصف‌شدن بیشتر مربوط به کسب‌وکارهای آنلاینی است که محدود به اینستاگرام بوده‌اند. گفت‌وگوهای راه پرداخت با برخی از کسب‌وکارهای خرد اینستاگرامی نشان می‌دهد در هفته‌های اخیر آمار ثبت سفارش آنها ۸۰ درصد کاهش داشته و حتی در روزهایی که اینترنت بین‌المللی به‌صورت کامل قطع بود، درآمد آنها صفر بوده است.

باز هم در میان این کسب‌وکارهای خرد به نظر می‌رسد، بیشترین خسارت به زنان شاغلی وارد شده که در مشاغل خانگی و عرضه محصولات در اینستاگرام فعال بوده‌اند.این نکته‌ای است که زهرا نقوی، فعال در بخش توسعه کارآفرینی روستایی و مشاور طرح توانمندسازی اقتصاد زنان سرپرست خانوار در نشست بررسی خسارت‌های قطعی اینترنت به آن اشاره کرد و گفت: «در سال‌های گذشته تمام تلاش ما این بوده که با استفاده از یک راه ارتباطی ثابت و پلتفرم‌های موجود که استفاده از آنها هم نیاز به تخصص خاصی نداشت و کار با آنها بسیار ساده بود، افراد روستایی و زنان سرپرست خانوار بتوانند کسب‌وکاری راه بیندازند و محصولات خود را بفروشند. اتفاقی که حالا افتاده این است که به خاطر محدودیت اینترنت، بسیاری از این افراد مجدد مجبور به دست‌فروشی شده‌اند؛ آن هم در فضایی که چندان امنیت ندارد.»

در واقع قطعی اینترنت فشار و محدودیت به گروهی از روستاییان و زنان سرپرست خانوار وارد کرده که معیشت‌شان به اینترنت وابسته‌ است و نه شرکت دارند، نه با بازاریابی و تبلیغات آشنا هستند و نه به بازار دسترسی دارند؛ بلکه فقط افرادی با حداقل امکانات هستند که فضایی مانند اینستاگرام به آنها در فروش و به‌دست‌آوردن حداقل درآمد کمک می‌کند.

در چنین شرایطی واکنش حاکمیت به خسارت‌های وارده و فیلترینگ اینستاگرام یک راه حل سطحی در قالب کوچ به روبیکا به‌عنوان یک پلتفرم «بومی» است؛ بدون اینکه به این نکته توجه کنند که در فضای بی‌اعتمادی فعلی جامعه حتی اگر کسب و کارها هم به جای نامعلوم و اولیه‌ای مانند روبیکا کوچ کنند، مشتریان با آنها به این پلتفرم نخواهند آمد.حتی برخی افراد در بدنه دولت از این واکنش هم فراتر رفته و با اظهارنظرهای بی‌مسئولانه نمک بیشتر روی زخم کسب‌وکارها می‌پاشند. مانند معاون وزیر ارتباطات و مدیرعامل شرکت ملی پست که گفته: «خودتان باید به فکر می‌بودید و از ابتدا از ابزاری نظیر اینستاگرام استفاده نمی‌کردید.».

اما همین گزارش‌های اولیه از تبعات فیلترینگ اینستاگرام و قطعی مکرر اینترنت بین‌الملل نشان می‌دهد فاجعه بعدی که در حال وقوع است، کوچ بی‌شمار کسب‌وکارهای خرد به خیابان‌ها و قطارهای درون‌شهری برای دست‌فروشی است. اکنون آمارها نشان از وجود ۱۰ هزار دست‌فروش در شهر تهران دارد که حالا با موج جدید دست‌فروشان این آمار به شکل چشم‌گیری رشد خواهد کرد. این در حالی است که دست‌فروشان و فعالان شهری بر وضعیت معیشتی و امنیتی نامطلوب دست‌فروشان سطح شهرها تٲکید می‌کنند و معتقدند در سه‌، چهار دهه اخیر همواره سیاست‌های طردآمیز و مبتنی‌بر حذف دست‌فروشان از فضای شهری اعمال شده است.

پس کسب‌وکارهای خرد اینستاگرامی حالا مجبور به حضور در فضایی هستند که به طور پیش‌فرض این فضا آنها را پس زده و هر لحظه ممکن است با «جمع‌کردن بساط» خود مواجه شوند. شرایط و روند حاکم فعلی این انتظار را نامحتمل کرده که حاکمیت در سیاست‌های اخیر در معادلات خود برای هزاران خانوار فعال در اینستاگرام از اینجا مانده و از آنجا رانده جایی پیدا می‌کند اما این خطر محتمل است که این افراد هم به سیل بی‌درآمدها اضافه خواهند شد.