اگرچه مساله بنزین 8 هزار تومانی می تواند حاصل سوءبرداشت از اظهارات اخیر رئیس جمهور باشد اما به طور کلی، افزایش قیمت بنزین مورد پسند مردم قرار نگرفته است.

به گزارش خبر فوری، رئیس جمهور لایحه بودجه 1404 را تقدیم مجلس کرد. هنوز جزئیات این لایحه فاش نشده است اما اظهارات رئیس جمهور در مجلس باعث شده بسیاری نگران تغییرات اقتصادی کشور در یک سال پیش رو باشند. مهم ترین بخش صحبت های مسعود پزشکیان در مجلس مربوط به اصلاح قیمت سوخت و ناترازی بنزین بود (اینجا بخوانید).

اگرچه پزشکیان صراحتا از افزایش قیمت بنزین سخن نگفت اما اظهارات او در رابطه با سوخت و نرخ آن به شکلی بود که بسیاری را به این گمان کشاند که احتمالا قیمت سوخت در سال آتی افزایش خواهد یافت.

رئیس‌جمهور در بخشی از سخنانش در مجلس گفت: در بحث اصلاحات اقتصادی،  اکثریت اقتصاددان ‌ها تاکید بر اصلاح تدریجی دارند و متفق القول هستند اصلاح در نظام ارزی و یارانه سوخت الزامی است. حرکت در تک نرخی کردن ارز مهم ترین راهکار برای کاهش رانت در اقتصاد است. این برنامه توسط بانک مرکزی در حال دنبال شدن است. برای تامین کالاهای اساسی  حفظ سیاست نرخ ارز ترجیحی را لازم است داشته باشیم.

یکی دیگر از چالش‌های موجود اصلاح یارانه انرژی است. مصرف بنزین در سال جاری ۴۰ درصد بالاتر از سال ۹۸ است. امروز هزینه تمام شده تولید  بنزین بدون لحاظ قیمت نفت حدود ۸ هزار تومان است. امسال حدود ۹۰ هزار میلیارد تومان و در صورت ادامه روند سال آینده باید ۱۳۰ هزار میلیارد واردات بنزین انجام شود و هر لیتر بنزین وارداتی بین ۳۰ و ۴۰هزار تومان هزینه دارد. اصلاح این روند این مشارکت همه بخش‌ ها جامعه را می‌ طلبد تا بتوانیم این ناترازی به نفع محرومان اصلاح کنیم.

اظهارات پزشکیان در رابطه با اصلاح قیمت سوخت در حالی است که پیش از این هم پزشکیان بارها از الزام افزایش قیمت سوخت و جبران ناترازی آن سخن گفته بود. این اظهارات قبل از کاندیداتوری پزشکیان به ثبت رسید و بعد از نامزد شدن او مجددا توسط رسانه ها و به خصوص مخالفانش، مطرح شد.

یکی از مهم ترین اظهارات پزشکیان در رابطه با لزوم افزایش نرخ سوخت زمانی بود که او ضمن بیان دیدگاه های اقتصادی خود، گفت: من (به عنوان دولت) پول گندم، پول دارو و پول نهاده و حقوق بازنشسته‌ها را ندارم، اما بنزین دلار ۵۰ تومان را می ‌فروشم ۱۰ تومان. کدام منطقی این را از ما قبول می‌کند که ما داریم این کار را می ‌کنیم؟

با این حال، بعد از طرح شایعه افزایش قیمت سوخت در صورت پیروزی پزشکیان در انتخابات، او صراحتا اعلام کرد که بدون هماهنگی با مردم و همراهی آنها و توجیهشان، قیمت سوخت افزایش نخواهد یافت. پزشکیان در سخنانی که در مجلس بیان کرد نیز بر این مساله تاکید کرد و گفت: «اصلاح این روند این مشارکت همه بخش‌ها جامعه را می‌ طلبد.»

با این حال، برخی نمایندگان مجلس و تحلیلگران اقتصادی معتقدند، اظهارات پزشکیان در روز ارائه لایحه بودجه 1404 نشان می دهد که او تغییراتی را در نرخ بنزین پیشنهاد داده است. این در وضعیتی است که طبق اعلام خود پزشکیان، بدون همراهی مردم، نباید این تغییر صورت بگیرد. لازم به یادآوری است که نه تنها شخص رئیس جمهور بلکه وزیر نفت دولت چهاردهم نیز صراحتا اعلام کرده بدون همراهمی و پذیرش مردم، قیمت بنزین افزایش نخواهد یافت. چندی پیش وزیر نفت دولت در اظهاراتی تأکید کرد: بهینه ‌سازی مصرف و مدیریت تقاضا راهکارهایی دارد و بخش عمده زحمت آن، روی دوش مردم عزیز است که باید همکاری و همراهی کنند تا بتوانیم مسئله ناترازی را به مرور زمان حل کنیم.

اکنون دو پرسش مهم مطرح است. پرسش نخست این است که آیا مردم و تحلیلگران موافق افزایش قیمت بنزین هستند یا نه؟ پرسش دوم این است که دولت از کجا متوجه پذیرش و همراهی مردم با افزایش قیمت بنزین می شود و اصولا نحوه ارتباط مردم و دولت در ارتباط با بهینه سازی نرخ سوخت چگونه است؟

پرسش دوم مساله ای است سخت که به بحثی مفصل احتیاج داد. در این گزارش قصد داریم تنها به پرسش نخست بپردازیم. از زمانی که شایعه افزایش قیمت بنزین پخش شده، واکنش های متفاوتی از جانب تحلیلگران و مردم عادی دیده و ثبت گردیده است. در میان تحلیلگران، برخی موافق و برخی مخالف افزایش قیمت بنزین هستند. موافقان اصلاح قیمت بنزین بر ناترازی بنزین، جلوگیری از واردات و قاچاق، کاهش مصرف و کم شدن آلودگی هوا، کاهش ترافیک و کاهش بی ‌عدالتی در توزیع یارانه بنزین تاکید دارند. این تحلیلگران به خصوص بر مورد اول و آخر یعنی رفع ناترازی و توزیع عادلانه یارانه ها انگشت می گذارند.

در مقابل، مخالفان این رویه معتقدند که افزایش قیمت سوخت باعث تورم شدید شده و قیمت سایر اقلام را بیشتر می کند و در شرایط تورمی فعلی، این اتفاق می تواند عواقب اجتماعی و سیاسی وحشتناکی داشته و منجر به تکرار حوادثی مانند آبان 98 شود.

مرتضی عزتی، اقتصاددان، یکی از مخالفان افزایش قیمت سوخت است که مدتی پیش در یادداشتی برای «فرارو» نوشت: تغییر قیمت یک کالا مانند بنزین در ایران اثرات بسیار گسترده‌ ای در جنبه ‌های مختلف دارد. از جمله در زمینه اقتصادی باید توجه کرد که اثرات این تغییر قیمت، بسیار گسترده است و بدون مطالعه دقیق این‌ ها و اثبات منافع آن نمی ‌توان این اقدام را توجیه کرد. می ‌توان از جمله اثرات آن را چنین برشمرد: این افزایش در وهله نخست بر بودجه و هزینه‌ های خانوار اثر شدیدی دارد. اثرات آن بر درآمد و هزینه‌های رانندگان و بخش حمل و نقل بسیار گسترده است. آثار آن بر قیمت‌های نسبی مهم و معنادار است.

این افزایش قیمت سوخت می ‌تواند بر تولید خودرو و تولید در بسیاری از بخش‌ های دیگر اثر منفی داشته باشد. تورم را به شدت تحت تاثیر قرار می‌ دهد و به تبع آن، موجب کاهش قدرت خرید مردم به ویژه حقوق و دستمزد بگیران می ‌شود. اگر هدف کنترل تورم است، افزایش قیمت سوخت با آن در تضاد است. اگر هدف افزایش تولید است افزایش قیمت سوخت برعکس عمل می‌ کند. افزایش قیمت بنزین رفاه مردم را کاهش می ‌دهد. اثرات آن بر تولید و عرضه کالا‌ها و خدمات گسترده است.

در مورد «رفع ناترازی» نیز برخی کارشناسان از جمله نمایندگان مجلس راهکارهایی داده اند. برای مثال، مالک شریعتی، نماینده مجلس و عضو کمیسیون انرژی مدتی پیش با تاکید بر لزوم اجرای برنامه هفتم توسعه درباره تنوع در سبد سوخت گفت: برای رفع ناترازی بنزین نیاز به افزایش قیمت بنزین نیست بلکه باید به قانون برنامه توجه شود. شریعتی با اشاره به بند «ب» ماده ۴۶ قانون برنامه هفتم گفت: طبق قانون برنامه برای رفع ناترازی باید سبد سوخت متنوع شده و از ال پی جی استفاده شود از رئیس جمهور که همواره بر اجرای برنامه هفتم تاکید دارد، درخواست دارم که قانون برنامه هفتم توسعه را در این زمینه اجرایی کند چرا که اگر ال پی جی و سی ان جی و خودروی برقی اعمال شود نیاز کشور به ۲۰ تا ۳۰ درصد واردات بنزین مرتفع می ‌شود.

به جز تحلیلگران، مردم نیز واکنش های متفاوتی به شایعه افزایش قیمت بنزین داشته اند. بخش کوچکی از مردم موافق و بخش بزرگی مخالف این مساله هستند. رصد فضای مجازی و شبکه ایکس نشان می دهد که تعداد توییت های منتشر شده در رابطه با نقد دولت در مورد افزایش قیمت بنزین در حال بیشتر شدن است.

آمار فوق مربوط به موج قبلی شایعه افزایش قیمت بنزین یعنی مرداد 1403 است

در میان مردم کوچه و بازار هم مخالفان زیادی وجود دارد. طبق پیگیری خبرنگار خبر فوری، بیشتر مردم نگران آینده هستند. مهدی، یکی از شهروندان تهرانی است که می گوید لیسانس اقتصاد دارد. او در مورد تغییر نرخ سوخت به خبرنگار خبر فوری می گوید: «افزایش قیمت بنزین در شرایط فعلی اشتباه است. ممکن است حوادث سال 98 تکرار شود. رئیس جمهور در نطق خود تاکید کرده که قیمت بنزین بدون فروش نفت 8 هزار تومان است. عبارت «بدون فروش نفت» چه معنایی دارد؟ چرا نباید نفت ما به فروش برسد؟ چرا باید دود بی تدبیری دولت به چشم مردم برود؟ دولت مدعی است که اصلاح قیمت بنزین به علت جبران ناترازی است اما این درست نیست. دولت پول ندارد. چرا پول ندارد؟ چون نمی تواند نفت بفروشد؟ چرا نمی تواند نفت بفروشد؟ چون تحریم است. بنابراین، بهتر است ابتدا همان تحریمی را رفع کند که پیش از انتخابات وعده اش را داده بود.»

علی آقا، که یک مغازه کوچک قهوه فروشی دارد، هم در مورد افزایش قیمت بنزین می گوید: «پرش قیمت بنزین از 1500 یا 3 هزار تومان به 8 هزار تومان می تواند باعث بروز مشکلاتی شود. دولت از سال 98 که بنزین (آزاد) را به نرخ 3 هزار تومان رساند تا این لحظه که در سال 1403 هستیم، 5 سال وقت داشت که آرام آرام و پلکانی قیمت بنزین را افزایش دهد. این اتفاق می توانست جلوی شوک اقتصادی و خشم مردم را بگیرد و آرام آرام نرخ سوخت را هم اصلاح کند اما این اتفاق نیفتاد و حالا می خواهد از نرخ 3 هزار تومان به نرخ 8 هزار تومان (آنطور که رئیس جمهور گفته) بپرد. این اتفاق نتایج بدی خواهد داشت.»

اگرچه مساله بنزین 8 هزار تومانی می تواند حاصل سوءبرداشت از اظهارات اخیر رئیس جمهور باشد اما به طور کلی، افزایش قیمت بنزین مورد پسند مردم قرار نگرفته است. بار دیگر اظهارنظر مهم رئیس جمهور را تکرار می کنیم: «هر حرکتی که می ‌خواهیم برای اصلاح قیمت بنزین و رفع هر کدام از ناترازی ها انجام دهیم در ابتدا باید مردم را توجیه و آماده کنیم و در آن‌ها این پذیرش به وجود بیاید که این مداخله منجر به درمان خواهد شد؛ این‌که من تصمیم بگیرم بدون مشارکت مردم و نظر مردم یک شبه تصمیم بگیرم و آن فاجعه به وجود بیاید نه علمی و نه قابل قبول است.»

به نظر می رسد مردم نه آماده افزایش قیمت بنزین هستند و نه توجیه شده اند و نه آن را سیاستی درمانی می دانند. بنابراین، رئیس جمهور و دولت کار سختی را پیش رو دارند و باید پیش از هر تغییری در نرخ سوخت، مردم را قانع کرده و آنان را از شرایط موجود آگاه کنند. این هم مساله ای است که دولت بر آن تاکید کرده و هم سیاستی عقلانی است که می تواند جلوی تکرار اتفاقات تلخ سال 98 را بگیرد.