تولیت ‌امام‌زاده یحیی توانست مجوز مرمت گنبد را از میراث فرهنگی بگیرد. اینکه از چه کارشناسان و با چه اصولی گنبد ثبت ملی شده و مرمت می‌شود جای سوال و مناقشه دارد. اما در طرح توسعه ‌امام‌زاده بیش از ۱۴۰ پلاک تخریب می‌شود که در تخریب این پلاک‌ها چند مدرسه فعال دخترانه و پسرانه و چندین بنای ارزشمند تخریب خواهد شد.

شادی کابیانی در خبرآنلاین نوشت: وقتی سماجت شهرداری تهران برای ساخت مسجد و تغییر کاربری پارک قیطریه و منطقه‌ای که نشانه‌هایی از زیست سه هزار ساله در تهران را به همراه دارد با مداخله مردم و فعالان میراث فرهنگی متوقف ماند؛ مدیریت شهری فرمان خود را دوباره به منطقه ۱۲ تهران چرخاند و بار دیگر این منطقه را هدف گرفت. بافت تاریخی تهران در رفت و آمد مدیران مختلف، طرح‌های تخریبی و متفاوتی را به خود دیده است.

منطقه۱۲ و محله‌ای که به عنوان گلوگاه مرکزی و بافت تاریخی شهر تهران شناخته شده، پر از طاقچه‌هایی است که روزی بخشی از یک خانه بوده‌اند و حالا بخشی از خیابان شده‌اند. خانه‌هایی که در طرح‌ها و پروژه‌های مختلف چندین سال پیش تخریب و به حال خود رها شده‌اند. شاید بتوان گفت حالا خانه خیابان‌خواب‌هایی شده‌اند که در پناه طاقچه‌ها و ستون‌های باقی‌مانده این خانه‌ها شب را به صبح می‌رسانند.

 تصرف، تخریب و نوسازی منطقه ۱۲، عودلاجان و محله‌های اطراف آن حالا پا را از شهرداری منطقه فراتر گذاشته است و «سازمان نوسازی تهران»، «اوقاف» و «تولیت ‌امام‌زاده یحیی» در طرحی که هیچ تحقیق اجتماعی، اقتصادی و برآورد بودجه‌ای و میراثی برای آن نشد، قصد دارند در طرحی با نام «توسعه ‌امام‌زاده یحیی»، صحن ‌امام‌زاده را در سه فاز به وسعت ۳۸ هزار متر مربع توسعه دهند.

 با توسعه صحن به این وسعت در فاز نخست، ۴۷ پلاک، در فاز دوم، ۳۰ پلاک و در فاز سوم ۶۲ پلاک تخریب می‌شوند.

تن زخمی عودلاجان با  طرح‌های مسکوتِ نیمه‌کاره 

 وحید شهاب، مطالبه‌گر و فعال محلی میراث فرهنگی در گفت‌و‌گو با خبرآنلاین درباره اجرای این طرح و نامه‌ای که از سوی سازمان نوسازی  ارائه شد، درباره تخریب پلاک‌ها و آسیب‌های اجتماعی طرح یاد شده می‌گوید: در زمان‌های مختلف و در تصدی افراد مختلف بر شهرداری منطقه۱۲ و تهران، طرح‌های مختلفی ارائه می‌شد. مثلا حدود۲۰ سال پیش در منطقه عودلاجان که سال ۸۴ به ثبت ملی رسید، طرحی با نام «خانه‌های خالی از سرنگ» به اجرا رسید که بر اساس این طرح، بسیاری از خانه‌ها که زندگی در آنها جریان داشت و شاید میان آنها پلاک ارزشمند هم بود، تخریب شد و هنوز با گذشت ۲۰ سال از عمر طرح، همچنان مسکوت مانده و فقط زمین‌های خالی و خانه‌های خراب که بجز نازیبایی، دستاورد دیگری نداشت به چشم می‌خورد.

این طرح، محله زنده عودلاجان را به مکانی ترسناک تبدیل کرد. در منطقه سیروس نیز وضعیت مشابهی به چشم می‌آید. شرکت‌هایی برای تخریب خانه‌ها به آنجا آمدند و معضلاتی برای ساکنان شهری ایجاد کردند. اکنون سال‌ها از آن زمان می‌گذرد و هنوز شرایط به حالت اولیه بازنگشته است. این مشکلات همچنان پابرجاست و احیای بافت‌های تاریخی به سختی انجام می‌شود. یا اجرای طرح «انضباط اجتماعی» در اواسط دهه ۹۰ تخریب گسترده‌ای در بافت و خانه‌ها انجام داد که همه آنها نیمه‌کاره رها شدند و تن عودلاجان را زخمی‌تر کردند.

 او اضافه می‌کند: سال گذشته تولیت ‌امام‌زاده یحیی تغییر کرد و با این تغییر، طرحی برای اجرا مطرح شد که پس از عید نوروز در رفت و آمدهای مختلف زمزمه‌های آرام اجرای این طرح به گوش رسید که پا از شهرداری منطقه ۲ فراتر رفته و سازمان نوسازی شهر تهران قصد دارد در طرحی، تنها بافت زنده و سکونت‌پذیر تهران را به نابودی بکشاند.

این طرح چیست؟

 شهاب اضافه می‌کند: در نامه ارسالی، به صراحت اعلام شد در این طرح، صحن ‌امام‌زاده ۳۸ هزار متر در سه فاز توسعه پیدا کند؛ فاز اول ۴۷ پلاک، ۱۵ هزار و۳۴ متر، فاز دو ۳۰ پلاک ۷ هزار و۷۵۸ متر و فاز سوم ۶2 پلاک ۹ هزار و ۸۲۵ تملک، تخریب و نوسازی انجام شود. 

این محله بخشی از محدوده بزرگ عودلاجان قدیم تهران است که از خیابان ناصرخسرو تا خیابان ری امتداد داشت. این بنا که به دفعات مرمت شده از آثار دورۀ استیلای مغول است. بنای ‌امام‌زاده مرکب است از یک تالار هشت ضلعی که با گنبدی پوشش یافته و بر فراز آن بامی هرمی‌‌شکل قرار دارد و دارای دو تالار کوچک الحاقی است.

در حال حاضر، تولیت ‌امام‌زاده توانست مجوز مرمت گنبد را از میراث فرهنگی بگیرد. اینکه از چه کارشناسان و با چه اصولی گنبد ثبت ملی شده و مرمت می‌شود جای سوال و مناقشه دارد. اما؛ در طرح مطرح شده که قصد دارند آن را از طریق کمیسیون ماده ۵ به اجرا برسانند -چرا که پیش از این در یک قالب دیگر به شهرداری منطقه ۱۲ ارائه شده بود که شهرداری آن را ملغی کرد- بیش از ۱۴۰ پلاک تخریب می‌شود که در تخریب این پلاک‌ها چند مدرسه فعال دخترانه و پسرانه و چندین بنای ارزشمند تخریب خواهد شد.

 در محدوده این طرح، چند پلاک متعلق به طرح یعنی سازمان اوقاف وجود دارد، اما بیشتر پلاک‌ها شخصی هستند که باید تملک شوند. در این محدوده به مدارس امام صادق، خور و حکیمیه اشاره و همچنین حدود ۱۰ پلاک اطراف برای تبدیل به پارکینگ در نظر گرفته شده است.

    شهرداری منطقه ۱۲،«سازمان نوسازی تهران»، «اوقاف» و «تولیت ‌امام‌زاده یحیی» قصد دارند در طرحی با نام «توسعه ‌امام‌زاده یحیی»، صحن ‌امام‌زاده را در سه فاز به وسعت ۳۸ هزار متر مربع توسعه دهند. با توسعه صحن به این وسعت در فاز نخست، ۴۷ پلاک، در فاز دوم، ۳۰ پلاک و در فاز سوم ۶۲ پلاک در بافت تاریخی تهران تخریب می‌شوند

علاوه بر این، قرار است فضای شبستان قدیمی تخریب و شبستان جدیدی ساخته شود. علاوه بر این، ساخت موزه شهدا نیز در برنامه قرار دارد.

چرا سازمان نوسازی  مجری طرح است؟!

او ادامه می‌دهد: بر اساس این طرح عنوان شده است که سازمان نوسازی، دفتر توسعه محلی در منطقه قرار داده و خود سازمان نوسازی در حال پیگیری طرح است. سازمان نوسازی عنوان کرد که در طرح قدیمی که در سال ۹۱ توسط یک شرکت خصوصی مطرح بود، فعالیت و این طرح را بازآفرینی کرده است.در خصوص کم و کیف این طرح، نحوه اجرای آن و سرنوشت آن هنوز چیزی مشخص نیست. مساله دیگر این است که سازمان نوسازی می‌خواهد این طرح را خودش اجرا کند؛ چرا این طرح باید توسط سازمان نوسازی به عنوان مجری اجرا شود؟

سازمان نوسازی مطرح کرده است که قصد دارد طرح را در دو فاز به کمیسیون ماده ۵ برای  اجرا ارائه دهد و در مرحله نخست «حدود طرح» مطرح است. وقتی به تصویب رسید ما به سازمان اوقاف شش ماه فرصت می‌دهیم که مابقی طرح را اجرا کند. این نخستین مشکل و ضعف این طرح است. اگر طرح توجیه دارد چه نیازی بود در دو مرحله اجرا شود و در یک مرحله مراحل اجرای طرح را عنوان کنید؟ این طرح پیوست اجتماعی و تاییدیه میراث فرهنگی ندارد و قطعا با این شبهات در ذهن جرقه‌هایی از وجوهات پنهانی می‌زند که نامشخص است و احتمالا به طرح مواردی آسیب‌زننده‌تر اضافه شود که ما آن را فعلا نمی‌دانیم.

فعال میراث فرهنگی عنوان می‌کند: در یکی از تبصره‌های این نامه و طرح آمده شهرداری موظف است شش ماه تخریب و نوسازی را انجام ندهد و به آستان ‌امام‌زاده یحیی ارجاع بدهد و آستان آنها را تملک کند و بعد از شش ماه ما اجازه تخریب و نوسازی با استناد به ضوابط بالادستی می‌دهیم. این تبصره یعنی چه؟ اگر تخریب انجام شد و اوقاف نتوانست مابقی را تملک کند دوباره مباحث زمین‌های خالی و مشکلات اطراف آن به وجود می‌آید؟ اگر این طرح توجیه اقتصادی ندارد و ابهام در اجرای آن وجود دارد، چرا مطرح شده است؟

    طرح «توسعه ‌امام‌زاده یحیی» قرار است در دل یک محدوده ثبتی اجرا شود که تاثیر مستقیمی در مرفولوژی و استخوان‌بندی محله دارد. با اجرای این طرح یکپارچگی محله و اصالت آن مخدوش می‌شود. محله‌ای که در بافت تاریخی تهران تنها محله مسکونی است و دارای ساکنینی است که با این محله بسیار مانوس هستند

 محله ‌امام‌زاده یحیی که در محدوده اجرای این طرح است؛ در گذشته جزو محله عودلاجان است. عودلاجان که زمانی محل اعیان‌نشین تهران قاجاری بود و شاهدش هم خانه میرزا آقاخان نوری، خانه قوام‌الدوله، خانه میرعماد ثانی، خانه سرهنگ ایرج، مدرسه معمارباشی، حمام نواب و.. است و در۲۴ اسفند ۱۳۸۴ در ثبت ملی قرار گرفته است و حدود آن در شمال خیابان امیرکبیر، خیابان ری  در شرق و جنوب ۱۵ خرداد و ناصر‌خسرو در غرب قرار دارد و در پرونده ثبتی صریحا کوچه‌ها و گذرها، باغ‌ها، عمارت‌ها، بازارچه‌ها، دکان‌ها، مساجد، مدارس، میادین و ...ثبت شده و حائز اهمیت است.

با   اجرای طرح یکپارچگی محله و اصالت آن مخدوش می‌شود

دقیقا طرح مذکور قرار است در دل این محدوده ثبتی اجرا شود که تاثیر مستقیمی در مرفولوژی و استخوان‌بندی محله دارد؛ اصلی که در مرمت بسیار مهم است به نام «یکپارچگی» و با اجرای این طرح یکپارچگی محله و اصالت آن مخدوش می‌شود. محله‌ای که در بافت تاریخی تهران تنها محله مسکونی است و دارای ساکنینی است که با این محله بسیار مانوس هستند. همین سکونت و جریان  زندگی، زیبایی دارد که می‌توان آن را حفظ و اگر ضعف‌هایی دارد آن را برطرف کرد و ارتقا داد و آن را تبدیل به فضای یکپارچه و اصیلی کرد که در آینده از آن استفاده گردشگری شود. نه اینکه طرح توسعه‌ای ارائه شود که هیچ گونه ضوابط میراثی در آن رعایت و دیده نشده است.

مدیریت شهری به دنبال حل 

چه مشکل فرضی‌ای است؟!

فعال گردشگری و میراث فرهنگی محلی در ادامه به طرح این پرسش پرداخت که «سازمان نوسازی به دنبال حل چه مشکلی از این منطقه و مردم آن، در این حد پیگیر اجرای این طرح هستند؟ چه نیازی وجود داشت که چنین طرحی ارائه شود؟ آیا از سرنوشت دیگر طرح‌های این منطقه همچون «برازجان» خانه‌های خالی از سرنگ، طرح «سیروس» که برای بازآفرینی شهری بود و «نفر آباد» که گورستان باغ بود، خبر دارید؟ این طرح‌ها علاوه بر زمین خالی  ورزشی آسیب‌های اجتماعی، ناامنی، بهداشت و مشکلات تردد به دنبال داشت و دارد. مردم محله که نزدیک به ۲۰ سال است با این مشکلات درگیر هستند و هیچ نهادی پاسخگوی مشکل آنها نبود. از طرف دیگر این زمین‌های خالی باعث تخریب خانه‌ها اطراف شده است همچون خانه امیر لشگر؛ اگر این طرح‌ در آینده به اجرا درآید و جمعیت و شلوغی را در این منطقه افزایش دهد، آیا می‌تواند یک پروژه ملی یا فراملی باشد؟ در حالی که بافت متراکم شهری این منطقه اکنون با مشکلاتی نظیر ترافیک و معضلات دیگر مواجه است، ایجاد مشکلات جدید چه دلیلی دارد؟»

دمیدن روح زندگی

کارشناسان باستان‌شناسی و تاریخ اما این نظر را ندارند و معتقدند با تزریق روح زندگی به این مناطق و بازسازی‌های اصولی در بافت آنها می‌توان تاریخ و هویت آنها را حفظ کرد.

به نظر کارشناسان تاریخ، تجاری شدن این مناطق باعث بروز آسیب‌های زیادی در آنها شده است که می‌توان با حذف کارگاه‌های تولیدی و مراکز تجاری این آسیب‌ها را کمتر کرد، اما راه رفع این آسیب‌ها تخریب مراکز تجمع افراد معضل‌دار نیست.

 راه تبدیل کردن تهران به شهری ایده‌آل، پاک کردن تاریخ آن نیست، عودلاجان یا هر محله دیگری که تخربیش با وجود دلایل علمی که توسط کارشناسان مطرح می‌شود، باعث از بین رفتن بخشی از تاریخ تهران می‌شود، اتفاق خوبی نیست، شاید بشود کمی هم به نظر کارشناسان امر که در این زمینه راهکارهایی ارائه می‌دهند توجه کرد و بولدوزردرمانی را در تهران متوقف کرد.