سهم ایران از سوریه جدید

  انتشار تصاویری از قهوه خوردن محمد الجولانی و هاکان فیدان در ارتفاعات دمشق به نشانه پیروزی در روزهای گذشته اگرچه پیوند محکم رهبران جدید سوریه با کشور ترکیه را نشان می دهد، اما انتشا دو تصویر از این دو بر صندلی هایی که دو هفته پیش عباس عراقچی؛ وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران و بشار اسد؛ رئیس جمهور مخلوع سوریه بر آن‌ها نشسته بودند، سبب برخی تحلیل‌ها و گمانه‌زنی‌ها درباره تغییر وضعیت ایران و ترکیه در سوریه شد. در این میان اخبار و گزارش‌های منتشر شده پیرامون نگاه حاکمان جدید و به ویژه محمد الجولانی رهبر هیئت تحریرالشام به جمهوری اسلامی ایران و عملکرد این گروه درباره ایران در یک هفته گذشته مورد توجه رسانه‌ها و تحلیل‌گران قرار گرفته است که تا حدی روابط دو کشور را در آینده نشان می‌دهد؛ روابطی که بدون تردید با فراز ونشیب‌های بسیار مواجه خواهد شد و برای ترمیم آن به مقداری تغییرات در دو کشور و تحولاتی در سطح خاورمیانه و جهان نیازمند خواهد بود.

مواضع اولیه جولانی درباره ایران

بومحمد الجولانی  که پس ازپیروزی در سوریه خود را «احمد الشرع» خوانده است در یکی از اولین مواضع خود درباره ایران گفته بود مشکلی با جامعه ایران ندارند.
او گفته بود: «ما با جامعه ایران دشمنی نداریم؛ اکنون پس از خروج ایرانی‌ها، هیچ استدلالی برای دخالت خارجی در سوریه وجود ندارد و اسرائیل دیگر برای ورود به سوریه هیچ توجیهی ندارد؛ اسرائیل از حضور ایران به عنوان بهانه‌ای برای ورود به سوریه استفاده می‌کرد.»

 تغییر مواضع جولانی
او یک هفته بعد در مصاحبه با الشرق الاوسط گفت: «گروه‌های اپوزیسیون سوریه که رژیم اسد را سرنگون کردند، پروژه ایران در منطقه را ۴۰ سال عقب انداختند.» در گفتگو با رسانه سعودی با تمجید از برنامه توسعه ۲۰۳۰ عربستان، مدعی شد که سوریه دیگر برای حمله یا بی‌ثبات کردن هیچ کشوری در منطقه عربی یا خلیج فارس مورد استفاده قرار نخواهد گرفت. رهبر تحریرالشام و فرمانده سابق گروه تروریستی القاعده گفت: «سوریه به سکویی برای ایران تبدیل شده بود تا پایتخت‌های کلیدی عربی را کنترل کند، جنگ را گسترش دهد و خلیج فارس را با مواد مخدری مانند کاپتاگون بی‌ثبات کند.»

رهبر کنونی حکومت سوریه گفت: «با حذف شبه‌نظامیان ایرانی و بستن سوریه به روی نفوذ ایران، ما به منافع منطقه خدمت کرده‌ایم، آنچه را که دیپلماسی و فشار خارجی به دست نیاورد.»

دامن زدن به تفاوت‌های مذهبی
 روز گذشته سخنانی به نقل از محمد الجولانی منتشر شد که می تواند پایه گذار برخی اختلافات مذهبی میان اهل سنت و شیعیان شود. رهبر تحریرالشام و رییس هیات حاکمه جدید سوریه در اظهاراتی  که به نظر می رسد اشاره به اعتقادات شیعهیان باشد،گفت: «ما چه کاری با وقایعی داریم که ۱۴۰۰ سال پیش اتفاق افتاده‌؟» به نوشته انتخاب، او افزود: «برخی به اینجا می‌آیند تا از مردم شام به خاطر یک واقعه تاریخی که بیش از هزار سال پیش رخ داده، انتقام بگیرند.» جولانی که این اظهارات را در دیدار هیات لبنانی مطرح می کرد، افزود: «چه منطقی پشت این کار است؟ چه استدلالی؟ ما چه نقشی در آن وقایع داشته‌ایم؟»

تقابل در آسمان
در روزهای گذشته نیز خبری منتشر شد که بر اساس آن حکومت جدید سوریه، آسمان را بر هواپیماهای ایران بسته است. دو روز پیش رسانه عبری «والا» مدعی شد که دولت جدید در سوریه اخیراً تصمیم گرفته است که از پرواز هواپیما‌های ایرانی بر فراز آسمان سوریه جلوگیری کند. این ممنوعیت شامل تمامی هواپیما‌های ایران، چه نظامی و چه غیرنظامی، می‌شود. ایکاد نیز نوشت: خطوط هوایی ایران از جمله ماهان ایر از آسمان سوریه اجتناب می‌کنند.

رسانه ها تصویری متعلق به یک هواپیمای شرکت ماهان ایر ایران را منتشر کردند که گفته می‌شد در حال پرواز از تهران به بیروت بوده و از آسمان سوریه اجتناب کرده است. این هواپیما روز ۲۱ دسامبر، حدود ساعت ۱۰:۲۳ صبح به وقت گرینویچ از تهران به سمت بیروت پرواز کرده بود.

 ایران ارتباطی به حاکمان جدید ندارد
روز گذشته سخنگوی وزارت خارجه نیز درباره ارتباط ایران و حاکمان جدید سوریه گفت که فعلا ارتباطی وجود ندارد. اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت امور خارجه صبح روز دوشنبه در نشست خبری هفتگی خود با خبرنگاران گفت: «از خیلی قبل با جریانات معارض سوریه در ارتباط بودیم و گفتیم که ورود ما به سوریه برای جلوگیری از پیشروی داعش و سرایت تروریسم به کشورهای منطقه بوده است. همچنین ما برای پیشبرد روندهای سیاسی سوریه کمک کردیم. از قبل این فعالیت‌ها با برخی از این گروه‌های معارض ارتباط داشتیم ولی ارتباط مستقیمی با جریان حاکم بر سوریه وجود ندارد.»این موضوع در روزهای گذشته در کانون تحلیل‌ها وگمانه‌زنی‌ها قرار داشت. به هرحال حدود 50 سال روابط نزدیک سیاسی میان حکومت‌های هر دو کشور وپیش از ان ارتباطات معنوی مردم ایران وسوریه به جهت وجود آرامگاه اهل بیت در کشور سوریه به این وضعیت شکلی تاریخ می دهد. سوریه یکی از مهم ترین مقاصد زیارتی مردم ایران بوده است وحکومتش نیز یکی از متحدان اصلی جمهوری اسلامی و برخی از سیاست‌های ایران نیز براساس این دوستی در خاورمیانه چیده شده است.

 از همین رو روز گذشته سخنگوی وزارت خارجه اهمیت سوریه برای ایران ومنطقه را یادآور شد و درباره اینکه آیا گروه حاکم بر سوریه از سوی ترکیه برای ایران پیامی را ارسال کرده است یا خیر؟ گفت: «ما از نشست های چندجانبه برای گفت‌وگو در خصوص نگرانی‌های چندجانبه استفاده می‌کنیم و موضوع سوریه هم یکی از موضوعاتی است که در دستورکار گفتگوهای میان ایران و ترکیه بوده است.»

وی ادامه داد: «موضع ما در این خصوص حفظ حاکمیت و یکپارچگی سوریه و البته تعیین سرنوشت و تصمیم گیری توسط مردم سوریه بدون دخالت خارجی است و مهم این است که طرف‌های ذی مدخل در تحولات سوریه در عمل به این مهم پایبند باشند.»

بقایی در ادامه افزود: «مهم است که سوریه تبدیل به محلی برای رشد تروریسم نشود و همه کشورها به این جمع بندی برسند که هر نوع ناامنی در کشورهای منطقه دامنه‌اش به دیگر کشورهای منطقه نیز می‌رسد.»

به نظر می‌رسد که تا استقرار وضعیتی ثابت در سوریه ، ایران باید سیاست های خود درباره این کشور را از مسیر دولت ترکیه پیگیری کند. دولتی که به نوعی پدرخوانده حاکمان جدید روسیه است و بدون تردید حرف شنوی بسیار زیادی از اردوغان و به ویژه هاکان فیدان وزیر خارجه پرکار او دارند. وزیر خارجه‌ای که براساس برخی تحلیل‌ها پشت این تحولات حضور دارد و معمار خاورمیانه جدید خوانده شده است.

ایران در لایه‌های اجتماعی نفوذ دارد
روز گذشته یک تحلیلگر امور بین‌الملل دراین باره گفت:« ایران همچنان در سوریه دارای نفوذ است. با توجه به سقوط اسد، ایران همچنان در لایه‌های اجتماعی و سطوحی از نخبگان سوریه نفوذ خود را  دارد که باید این زمین بازی را برای نفوذ بیشتر حفظ کند.»

«شعیب بهمن» کارشناس آسیای مرکزی به خبرانلاین گفت: «ایران باید یک تجدید نظر جدی در روابط خود با ترکیه انجام دهد. این کشور به شکل آشکاری از سال‌های گذشته تا امروز به منافع ملی ایران ضربه وارد کرده است. از بحران سوریه گرفته تا تحولات غرب آسیا و منطقه قفقاز، نوع بازیگری ترکیه به نحوی بوده که بیشترین اسیب را به منافع امنیت ملی ایران وارد کرده است که ضرورت دارد ایران در تعاملات خودش با ترکیه یک تجدید نظر اساسی داشته باشد.»

او ادامه داد: «در عین حال ایران باید تعامل با دیگر بازیگران افزایش دهد. این تصور که ایران با سقوط اسد در موقعیت ضعف قرار گرفته است باید از بین برود. تهران باید از طرق مختلف به قدرت نمایی بپردازد تا نقش خود را در منطقه حفظ کند.»

او همچنین گفت: «تعاملات ما با روسیه و چین درباره مسائل منطقه کاهش پیدا کرده است و این اتفاق خوبی نیست باید حتما ارتباطات ما در این زمینه گسترش پیدا کند. به عنوان مثال با کشورهای عربی درباره ترکیه امکان گفتگو وجود دارد. الان سعودی‌ها نگرانی جدی درباره رشد جریان اخوانی در سوریه دارند و اینکه اساسا سوریه عربی یک متحد جدی برای ترکیه شود. به طور کلی یک رقابت دیرینه بین عربستان و ترکیه وجود داشته و دارد. ایران می‌تواند از این وضعیت به نفع خود بازیگردانی کند. در عین حال ایران دارای ابزار قابل توجهی هم در سوریه و هم در ترکیه است که می‌تواند از آنها برای تغییر شرایط در منطقه بهرمند شود.   ترکیه کشوری است که دارای نقاط ضعف بسیار زیاد است که ایران می‌تواند با شناسایی و استفاده از این نقاط ضعف فرصت‌های بسیاری به وجود بیاورد که ترکیه را در تنگنا قرار دهد. به شرطی که گسترش تعامل با کشورهای منطقه‌ای مد نظر قرار دهد. وضعیت منطقه ایجاب می‌کند که ایران بیش از هر زمان دیگر تحرکات ترکیه را چه در سوریه، منطقه و به خصوص در قفقاز زیر نظر داشته باشد و هوشیارانه عمل کند. تهران باید تحرکات ترکیه را جدی تلقی کند.»