سونامی تومور مغزی در راه ایران

  استمرار آلودگی هوا و افزایش سرما در هفته‌های اخیر، مسوولان را برآن داشت تا به صورت مستمر و به مدت یک هفته کشور را تعطیل کنند، اما این روش که در سال‌های قبل هم اتخاذ و اجرا شد، نشان داده که کارساز نبوده و نیست و شاید تنها راه خلاصی از این شرایط از نگاه همه این است که باران و برف ببارد تا از این بحران لاعلاج عبور کنیم.آلودگی هوا با افسردگی، اسکیزوفرنی و بایپولار (اختلال دو قطبی) ارتباط مستقیم دارد،اما «آرمان سورانی یانچشمه»، متخصص و جراح مغز معتقد است آلودگی آن‌قدر در لایه‌های جو زمین زیاد شده که حتی بارش باران و برف هم تمیزش نمی‌کند.

او هشدار می‌دهد که به زودی و در سال‌های نزدیک یک سونامی بزرگ با عنوان افزایش ابتلا به تومور‌های مغزی در کشور راه می‌افتد که دلیل اصلی آن هم فقط آلودگی هواست، اما این موضوع برای مدیران و مسوولان کشور اهمیتی ندارد. 

سوالم این است که اطلاعات زیادی در بستر رسانه‌ها و فضای مجازی از آسیب‌هایی که ممکن است آلودگی هوا به جسم و سلامتی آدم‌ها بزند، وجود دارد، اما مشخصا می‌خواهیم بدانیم آسیب‌های جدی که به بدن وارد می‌شود چه چیز است و آیا راه پیشگیری دارد؟

خب همان‌طور که خودتان در جریان هستید، بحث آلاینده‌های هوا یک بحث خیلی وسیعی است، چون عوامل متعددی در مواجهه بنی‌بشر با آلاینده‌های هوا وجود دارد. یعنی آن کسی که در تورنتوی کانادا است یک آدم است با یک محیط و یک ژنتیک و آن کسی که در چین است یک محیط است، آن کسانی که در کره یا کشور‌های خاورمیانه یا حتی آفریقا هستند، شرایط خاص خودشان را دارند.

مطالعات علمی به صورت population base یکسری مطالعاتی هستند که در یک جمعیت محدودی انجام می‌گیرند در حد ملی و منطقه‌ای. اینها مطالعاتی هستند که از نظر جمعیت جهانی بررسی می‌شوند؛ به اینها population based study یا مطالعات جامعه‌محور می‌گویند که براساس بالاترین جامعه آماری است که حداقل درصد خطا را دارد. این مطالعات انجام شد و دیدند آلاینده‌های هوا به صورت مستقیم و غیرمستقیم موجب بیماری‌های مختلفی در بدن می‌شوند که این موضوع هم در قسمت بیماری‌های روانپزشکی و هم در بیماری‌های ساختاری مغز و ستون‌فقرات ارتباط‌شان سنجیده و اثبات شده است. یعنی مثل سیگار که برای ریه، حنجره و دهان سرطان‌زا است، آلودگی هوا و یکسری آلاینده‌های هوا هم ساختار بدن انسان را به مرور نابود می‌کند.

یکسری مطالعات انجام شده که نشان دادند آلاینده‌های هوا با تومور‌های مغزی ارتباط مستقیم دارند و یکسری با بیماری‌های خلقی مثل افسردگی، اسکیزوفرنی یا بایپولار یا اختلال دو قطبی ارتباط پیدا کردند. ارتباط آلاینده‌ها با تومور‌های مغزی بالاخص آلاینده‌های شایع یا criteria air pollutants یا آلاینده‌های معیار یعنی آنهایی که به عنوان اندکس‌های هوایی سنجیده می‌شود- نه موارد خاص صنعتی که مثلا شاید در تمام دنیا پخش نباشد و محدود به یک منطقه خاص باشد- بررسی شده و نشان داده که آنها باعث بروز تومور بالاخص تومور‌های بدخیم می‌شوند.

از نظر بیماری‌های مغز، آلاینده‌های هوا به صورت تاریخی با بیماری‌های مختلفی مثل آلزایمر، دمانس یا فراموشی، اختلالات حواس، پارکینسون، سکته از نظر بیماری‌های مغزی به شدت در ارتباط هستند. جدیدا هم که بیماری‌های دیگری مثل بیماری‌های اعصاب و روان اضافه شده است.

درباره تومور گفتید، اگر اطلاعات بیشتری به صورت آماری دارید اعلام کنید و اینکه با‌توجه به اینکه این آلودگی هوا همچنان وجود دارد و روتین زندگی ما شده، باید چه کار کنیم؟

یک اشاره‌ای به تومور‌های مغزی داشته باشم. طی پروژه‌ای که دو سال روی آن کار کردم، آمدیم بررسی کردیم از دیتابیس‌های مختلفی که در دنیا وجود دارد، مطالعاتی که گروه‌های مختلف پژوهشی آن را ریپورت کرده بودند و دیتایش را از سراسر دنیا به صورت خیلی مستقل و بدون وابستگی‌های مالی با شرکت‌ها و حکومت‌ها درآورده بودند؛ تمام دیتا و آمار‌ها را جمع کردیم. چین، سوئد، دانمارک، کره، امریکا، ژاپن و کشور‌های آسیایی، آفریقایی کمتر بود، اروپا، دیتای اینها را روی هم ریختیم و به این رسیدیم که یکسری گاز‌هایی مثل ترکیبات گوگردی، نیتروژنی و از همه مهم‌تر کربن مونوکسید یا CO ارتباط بسیار معنی‌داری با بروز تومور‌های مغزی بالاخص تومور‌های مغز بدخیم داشتند.

وقتی ما مطالعه را دقیق‌تر بررسی می‌کنیم، می‌بینیم که لول CO یا همان کربن مونوکسید که در مطالعه‌ای که ما انجام دادیم به عدد معنادار بسیار قابل‌توجهی رسیدیم و آن هم این بود که فهمیدیم استنشاق این کربن باعث افزایش ۷ درصدی تومور‌های مغزی بدخیم در جامعه می‌شود، یعنی با در نظر گرفتن ۱۰۰ میلیون جمعیت واقعی که ۸۰ میلیون آماری است و ۲۰ میلیون هم ثبت نشده (مهاجر قانونی و غیرقانونی و افرادی که در حاشیه مرزی کشور و شاید شناسنامه نداشته باشند و جمعیت کمی هم نیستند، به خصوص کودکان سیستان و بلوچستان) و افزایش ۷ درصدی ما به زودی ۷ میلیون بیمار با تومور بدخیم در آینده نزدیک خواهیم داشت. این عدد بسیار اسفبار و شوکه‌کننده است به خصوص وقتی این مطلب در مقیاس بسیار بزرگی توسط کارشناسان بهداشت و درمان طرح و مطالبه می‌شود.

این تومور‌های بدخیمی که شما از آن نام می‌برید، آیا شناخته شده هستند و درمانی برای آن پیدا شده است؟

تومور‌های بدخیم مغزی که شایع‌ترین آن تومور بدخیم GBM یا Glioblastoma multiforme است؛ تومور گرید ۴ مغزی است که از بافت خود مغز است که فرد مبتلا به آن بین ۶ ماه تا ۲ سال زنده می‌ماند؛ البته در کل دنیا این بیماری، بیماری بدی است؛ و کل دنیا برای آن راهی پیدا نکرده است؟

دانشمندان و سیاستمداران حوزه بهداشت و سلامت جهان و در کشور‌های صنعتی که با این مساله روبه‌رو هستند و در عین حال کشور‌های تراز اول هم هستند، سطح آلاینده‌های‌شان را کم کردند و آرام‌آرام این آلاینده‌ها را در نواحی شهری به حداقل رساندند و صنایع‌شان را با سیاست‌های مطابق با محیط‌زیست به‌روزرسانی و این گاز‌ها را پالایش و از کاتالیزور استفاده کردند و نگذاشتند آلایندگی وارد شود.

غیر از ایجاد تومور مغزی دچار چه بیماری‌های دیگری می‌شویم؟

از نظر بیماری‌های اعصاب، شایع‌ترین آن اختلالات خلق و خویی است. یعنی بیماری‌هایی مثل دمانس (اختلال حافظه و هوش و حواس)، آلزایمر، پارکینسون، بیماری‌های خیلی شایع دیگر که به‌شدت با همین آلودگی هوا ارتباط دارند یا حتی بیماری‌هایی مانند اسکیزوفرنی، اختلالات دوقطبی و اختلالات بایپولار. مطالعات مختلفی انجام شده از سال ۲۰۲۰ به بعد واضحا اثر آلاینده‌های هوا را در بروز اختلالات خلقی و هوشی اثبات کرده که این هم بسیار حائزاهمیت است.

مثلا یک مطالعه در یک منطقه شهری انجام شد که مطالعه خیلی قوی بود و روی ۷/۱ میلیون نفر در ایتالیا انجام شد که آمار خیلی بالایی هم نبود که نشان داد که دلیل اختلالات خلقی و هوشی آنها آلاینده‌ها هستند. اگر ما این عدد‌ها را در مورد خودمان بخواهیم حساب کنیم باید سر به بیابان بزنیم، چون ما آلاینده‌های‌مان بسیار بالاست، در صورتی که ایتالیا هوای پاک و بسیار تمیز دارد. با این حال ارتباط متقابلی دیده شده و این زنگ خطری برای هموطنان است.

آمار‌ها چه می‌گویند

ایران از نظر آلودگی هوا در مقایسه با سایر کشور‌ها، رتبه ۲۱ را در بین ۱۳۱ کشور دارد و کشور‌هایی مثل چاد، عراق، پاکستان، بحرین و بنگلادش بدترین کیفیت هوا را در جهان دارند.

 آلودگی هوا چهارمین عامل مرگ و میر زودرس در جهان بعد از فشارخون بالا، استعمال دخانیات و سوءتغذیه است و سالانه موجب مرگ زودرس ۷ میلیون نفر می‌شود.

سالانه حدود ۴۵ هزار نفر در کشور به دلایل منتسب به آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. از این میزان حدود ۹ هزار مرگ منتسب به آلودگی هوا مربوط به ساکنان پایتخت است.

بیش از ۱۳درصد مرگ‌های طبیعی در ایران منتسب به آلودگی هوا است و این آمار در حال افزایش است.  

سه بیماری سرطان ریه، سکته‌های قلبی و سکته‌های مغزی ارتباط معنی‌داری با آلودگی هوا دارند.  

آلودگی هوا همچنین عامل ۲۰درصد مرگ نوزادان نارس اعلام شده است. 

یافته‌های جدید پژوهشگران نشان می‌دهد که حتی بروز اختلال اوتیسم نیز در برخی موارد بی‌ارتباط با آلودگی هوا نیست.