واکنش ایران به ادغام احتمالی حشدالشعبی در ارتش عراق

السودانی نیز در این دیدار حشدالشعبی را از مولفه‌های قدرت در عراق برشمرد. 

تاکید بر اهمیت و تقویت بیش از پیش حشدالشعبی در این دیدار، از آن رو مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت که پیش از سفر السودانی به ایران، منابع مطلع خبر داده بودند دونالد ترامپ در پیامی از السودانی خواسته تا تسلیحات را محدود به دولت و فعالیت گروه‌های مسلح مورد حمایت جمهوری اسلامی را متوقف کند.

با همین پیش‌زمینه، پس از بازگشت السودانی از ایران، برخی رسانه‌های عراقی خبری مبنی بر انحلال حشدالشعبی را منتشر کردند با این توضیح که دولت عراق در جریان دیدار سردار قاآنی، فرمانده نیروی قدس سپاه از بغداد به وی نامه داده که «عراق مایل نیست جزئی از محور مقاومت باشد و حشدالشعبی در هیچ عملیاتی شرکت نخواهد کرد.»

در حالی که این خبر از برخی رسانه‌ها در حال انتشار بود، عباس موسوی، نماینده دبیرکل جنبش نجباء عراق در ایران در گفت‌وگویی با خبرگزاری مهر ایران وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی، چنین خبری را بجد تکذیب و تاکید کرد: «حشد الشعبی هرگز منحل نشده و نخواهد شد.»

وی توضیح داد: «خبر اعلام رسمی انحلال حشدالشعبی توسط یک رسانه بعثی منتشر شده است که ادعای این رسانه صحت ندارد. این رسانه‌ها قابل اعتماد نیستند و در خدمت پروژه‌های آمریکایی هستند. رسانه‌های شرقیه، عربیه، جزیره و رشید از این دست رسانه‌ها هستند.»

 مناقشه در عراق بر سر بودن یا نبودن حشدالشعبی

علی رغم آن تکذیب، دیروز شماری از رسانه‌های عراقی خبر دادند که سه نیروی شبه نظامی حزب‌الله، النجباء و تیپ‌های سیدالشهدا، تحت فرماندهی ارتش عراق لغو شدند و به دنبال آن همه مقرهای آنها منحل و سلاح‌هایشان به طور کامل به ارتش عراق تحویل داده می‌شود. 

این تاکید بر حذف و انحلال این گروه‌ها و از سوی دیگر تکذیب آن ناشی از اختلافاتی است که در عراق میان جریان‌های قدرتمند سیاسی بر سر حشدالشعبی و گروه‌های مقاومت وجود دارد. 

اوایل ماه جاری منابع عراقی فاش کردند که محمد الحسان، نماینده سازمان ملل در عراق قصد داشته در دیداری با آیت‌الله سیستانی در نجف، از وی درخواست کند فتوای انحلال بسیج مردمی را که با فتوای ایشان تشکیل شده بود، یا ملحق شدن این نیروها به وزارت‌خانه‌های امنیتی را صادر کند، اما آیت‌الله سیستانی دیدار با او را نپذیرفته است.  این منابع اضافه می‌کردند که نپذیرفتن این دیدار به معنای مخالفت با درخواست مذکور بوده است. 

هفته گذشته وقتی موضوع انحلال حشدالشعبی جدی‌تر شد، شیخ خالد الملا، رئیس جمعیت علماء اهل سنت عراق  در مراسمی برای بزرگداشت رهبران شهید مقاومت با بیان اینکه «الحشد الشعبی یک عقیده، اندیشه و اخلاق است که نمی‌توان از آن کوتاه آمد»، گفت که «کوتاه آمدن از الحشد الشعبی به معنای رها کردن شرافت و ارزش‌هاست.»

حشدالشعبی و گروه‌های مقاومت در عراق مورد حمایت برخی از گروه‌های سیاسی متنفذ و موثر در عراق نیز هستند. طناب‌کشی میان آنها و مخالفان چنین گروه‌هایی سال‌هاست که ادامه دارد و همواره محل مناقشه بوده است. 

تحلیلگران معتقدند که گروه‌های مقاومت در عراق و منطقه یکی از پرونده‌های مورد بحث میان تهران و دولت جدید واشنگتن است. آنها اشاره می‌کنند که مسئله هسته‌ای و توان موشکی، موضوعاتی هستند که ایران چندان از آنها کوتاه نخواهد آمد اما در مورد گروه‌های مقاومت شاید راهی برای مذاکره باشد

در حال حاضر دولت السودانی به شدت تحت فشارهای خارجی برای حذف این گروه‌هاست. او حتی به اذعان مقامات عراقی همواره سعی کرده که حشدالشعبی را از درگیری‎‌‎های منطقه‌ای دور نگه دارد.

برخی دیگر در عراق حذف و انحلال این گروه‌ها به دلیل نزدیکی‌شان به ایران دنبال می‌کنند. یک نمونه‌اش مقتدی صدر که بارها خواستار انحلال گروه‌های به گفته او بی‌ضابطه و تحت حمایت ایران شده است. 

 روزی که حشدالشعبی متولد شد

«الحشد» به معنی بسیج و «الشعبی» به معنای مردمی در کنار یکدیگر ترکیب الحشدالشعبی را ساختند که به بسیج مردمی عراق اطلاق می‎شود. سال 2014، در جریان تهاجم داعش بع عراق و سقوط موصل و در پی آن فتوای جهاد آیت‌الله سیستانی، این بسیج مردمی با بدنه عمدتا شیعی شکل گرفت و بخش‌های وسیعی از عراق را از دست داعش آزاد کرد. به مرور گروه‌های مذهبی دیگری نیز به آن پیوستند. 

یک سال بعد حیدرالعبادی، نخست وزیر وقت عراق حشدالشعبی را بخشی از نیروهای حکومتی عراق اعلام کرد و پارلمان نیز طی مصوبه‌ای قانونا این گروه را جزئی از ساختار ارتش و نیروهای مسلح عراق محسوب کرد. 

از همان ابتدا اما مشخصه بارز این گروه نظامی نزدیکی‌اش به ایران بود. نوری المالکی، نخست وزیر سابق عراق همان ایام در مصاحبه‌ای اظهار کرد که «ما برای تشکیل بسیج عراق از بسیج ایران الگو گرفتیم.»

ابومهدی مهندس که در جریان حمله پهپادی آمریکا در ژانویه 2020 به همراه سردار قاسم سلیمانی ترور شد، از فرماندهان عالی‌رتبه حشدالشعبی بود که پیشتر آمریکا او را به اتهام ارسال سه میلیارد دلار به ایران تحت تعقیب قرار داده بود. 

پس از بازگشت السودانی از ایران، برخی رسانه‌های عراقی خبری مبنی بر انحلال حشدالشعبی را منتشر کردند با این توضیح که «عراق مایل نیست جزئی از محور مقاومت باشد و حشدالشعبی در هیچ عملیاتی شرکت نخواهد کرد.»

آمریکا و اروپا همواره ایران را متهم کرده‌اند به حمایت لجستیکی،تسلیحاتی و مالی از این گروه‌ها برای استفاده از آنها در پیشبرد برنامه‌های به گفته آنها بی‌ثبات‌کننده در منطقه. 

حشدالشعبی با حدود 200 تا 300 هزار نیرو اما علی‌رغم تلاش‌ها برای انحلال آنها تا به امروز به حیات خود در عراق ادامه داده است. حال اما بسیاری مطرح می‌کنند که تضعیف دیگر شاخه‌های مقاومت در منطقه، این گروه و حامی اصلی آن یعنی ایران را در موقعیتی قرار داده که اکنون می‌توان آن را در منحل کرد. 

 ایران چه خواهد کرد؟

تحلیلگران معتقدند که گروه‌های مقاومت در عراق و منطقه یکی از پرونده‌های مورد بحث میان تهران و دولت جدید واشنگتن است. آنها اشاره می‌کنند که مسئله هسته‌ای و توان موشکی، موضوعاتی هستند که ایران چندان از آنها کوتاه نخواهد آمد اما در مورد گروه‌های مقاومت شاید راهی برای مذاکره باشد.

هادی اعلمی فریمان، کارشناس ارشد آمریکای شمالی و لاتین در گفت‌وگویی با خبرآنلاین، تاکید کرد: «جمهوری اسلامی ایران در وهله اول باید بپذیرد که وارد یک دستور کار جدید شود. به این معنا که بپذیریم که بسیاری از ساختار‌ها و نظم قدیمی جهان فروریخته و ساختار‌های جدیدی در حال ظهور است.»

او با بیان اینکه باید رقابتی را پایه‌گذاری کنیم که مبنای مذکرات باشد نه تهدیدمحوری و نه تهدید‌انگاری یا ایجاد دشمنان متنوع و گسترده، درباره مسئله حشدالشعبی در عراق اظهار کرده: «آمریکا بسیار مصمم است که گروه حشدالشعبی و شبه نظامیانی که با جمهوری اسلامی سمپاتی دارند را در داخل ارتش ملی عراق ادغام کنند. این ادغام اتفاق خواهد افتاد. این هم، چون جزء همان نظم جدید جهان است. اگر الان شرایط را بپذیریم و کمک کنیم به حل این مسائل برای منافع ملی ما مثمر ثمر است. ولی اگر مقاومت کنیم نفعی نخواهیم برد، چون این کار دیر یا زود انجام می‌شود.»

علیرضا مجیدی، کارشناس مسائل خاورمیانه نیز با موضعی مشابه، به اعتمادآنلاین گفته که بهتر است ایران از ورود به مسئله حشدالشعبی و گروه‌های مشابه آن در عراق خودداری کند. 

او توضیح داده: «در حال حاضر، مباحث مختلفی در مورد آینده حشد الشعبی مطرح می‌شود. برخی پیشنهاد می‌کنند که حشدالشعبی باید منحل و در ارتش عراق ادغام شود. درحالی که عده‌ای دیگر معتقدند که حشدالشعبی نباید منحل شود، اما برخی گروه‌های مسلح درون آن باید از بین بروند که مصادیق این گروه‌ها نیز خود محل بحث است. همچنین، برخی بر این باورند که ساختار حشدالشعبی باید تغییرات بنیادینی را تجربه کند و در ادامه خودشان تصمیم‌گیری کنند. در هر سه سناریو، به نظر می‌‌رسد بهترین راهکار برای ایران، عدم ورود به این معادله است. چراکه در تمامی این سناریوها، اتهام وابستگی حشدالشعبی یا گروه‌های مقاومت به ایران، آنها را در موضع ضعف قرار می‌دهد. به‌ویژه مقامات کشوری به ‌طور غیرمستقیم به مقایسه سرنوشت حشدالشعبی با وضعیت سوریه و بشار اسد اشاره می‌کنند. این مقایسه نشان می‌دهد که اگر حشدالشعبی منحل شود، ممکن است سرنوشتی مشابه برای عراق رقم بخورد. بنابراین به نظر می‌رسد بهترین رویکرد برای ایران این است که این موضوع را به خود عراقی‌‌ها واگذار کند.»