ترامپ و آزمون ديپلماسي با ايران

رييس‌جمهوري امريكا به دنبال درك مواضع تهران در باب رايزني‌هاي احتمالي است

حديث روشني

در شرايطي كه گمانه‌زني‌ها درخصوص راهبرد احتمالي تهران و واشنگتن افزايش يافته است، دونالد ترامپ در اقدامي بي‌سابقه برايان هوك كه پيش از اين نماينده او در امور ايران در دولت اولش بود را بركنار كرد. رييس‌جمهور امريكا همزمان با اين بركناري، حفاظت فيزيكي مايك پمپئو وزير امور خارجه دولت اولش و نيز جان بولتون مشاور امنيت ملي پيشين خود را لغو نموده است. در ادامه بركناري‌هاي دومينويي جنجالي ترامپ انتشار خبر انتصاب استيو ويتكاف به عنوان مسوول پرونده هسته‌اي ايران نيز گمانه‌زني‌ها در باب رويكرد احتمالي رييس‌جمهور امريكا را وارد دور تازه‌اي كرد. اما به فاصله كوتاهي از انتشار اين خبر چنين انتصابي تكذيب شد. به نظر مي‌رسد اما همچنان سيگنال‌هايي ميان ترامپ و تهران در حال رد و بدل شدن است. ويتكاف پيش‌تر نقشي مهم در به نتيجه رساندن مذاكرات آتش‌بس ميان اسراييل و غزه ايفا كرده بود. او نيز اكنون همزمان به عنوان نماينده ويژه ترامپ در امور خاورميانه در دولت دوم او خدمت مي‌كند. اين فعل و انفعالات نيز موجب شده است گمانه‌زني‌ها در باب اينكه تازه‌وارد كاخ‌سفيد گزينه ديپلماسي را در دستور كار قرار خواهد داد را افزايش داده است.

به همين بهانه روزنامه اعتماد با هدف واكاوي و بررسي رويكرد احتمالي دولت دوم دونالد ترامپ با لحاظ كردن گزاره‌هاي متعددي كه ناشي از اقدامات جنجالي او در روزهاي آغازين دولتش است، با عبدالرضا فرجي‌راد استاد ژئوپليتيك و سفير اسبق ايران در نروژ گفت‌وگو كرده است. فرجي‌راد در ارزيابي رويكرد احتمالي ترامپ در قبال تهران با لحاظ كردن گزاره‌هاي متعدد پيرامون اين موضوع در گفت‌وگو با اعتماد بر اين باور است كه به نظر مي‌رسد دونالد ترامپ در ابتدا گزينه ديپلماسي را در قبال ايران به كار خواهد گرفت اما اگر با پاسخ منفي تهران مواجه شود قطعا وارد فاز فشار حداكثري و تشديد تحريم‌ها خواهد شد.

مشروح اين گفت‌وگو در ادامه مي‌آيد: 
عبدالرضا فرجي‌راد استاد ژئوپليتيك در پاسخ به سوال اعتماد در باب اينكه از ميان دو رويكرد ديپلماسي و فشار خداكثري كدام يك در اولويت دولت دوم ترامپ قرار خواهد گرفت گفت: تجربه چهار‌ساله ترامپ به او اين امكان را داد كه سياست‌هاي خود را در دوره جديد به‌ ويژه در زمينه روابط خارجي تا حدود زيادي تغيير دهد. البته در روابط داخلي، تغييرات چنداني مشاهده نمي‌شود و بسياري از سياست‌هاي گذشته همچنان پيگيري مي‌شوند. به عنوان مثال، در زمينه برخورد با مهاجرين، بستن مرزها، و ايجاد تنش با كانادا، همچنان شاهد ادامه سياست‌هاي قبلي هستيم. همچنين، در ژانويه 2021، برخي از شورشيان كنگره عفو شدند. به باور فرجي‌راد اما در سياست خارجي، شعار او صلح است و در واقع دو نوع سياست را اتخاذ كرده است. يكي از اين سياست‌ها كه نزديك به رويكرد قبلي اوست؛ به عنوان مثال، كاهش هزينه‌هاي امريكا در مسائل محيط زيستي كه پيش از اين نيز انجام شده بود. همچنين، او از سازمان بهداشت جهاني خارج شد و احتمالا در رابطه با ناتو نيز همان رويكرد پيشين را دنبال خواهد كرد يا اينكه هشدار خواهد داد كه همه اعضا سهمي مساوي داشته باشند. سفير اسبق ايران در نروژ در ادامه خاطرنشان كرد در زمينه تعرفه‌ها نيز صحبت‌هايي مطرح شده است، اما به نظر مي‌‌رسد كه او در تلاش است تا از درگيري‌هاي نظامي جلوگيري كند. به باور فرجي‌راد مشخصا در مورد خاورميانه، اقدام مثبتي مبني بر اعمال فشارهايي به نتانياهو براي پذيرش آتش ‌بس انجام داد. در خصوص اوكراين نيز روندهايي در حال شكل‌گيري است كه احتمالا به توقف جنگ ميان اوكراين و روسيه منجر خواهد شد. البته كه او احتمالا همزمان تحريم‌هايي را بر روسيه اعمال خواهد كرد و اين مسائل در حال پيگيري است. اين استاد ژئوپليتيك در ادامه به «اعتماد» گفت اما ترامپ در زمينه سياست خارجي اقدام جنجالي انجام نداده است. هرچند آقاي برايان هوك نماينده خود در امور ايران، و همچنين مسوول دوره انتقالي را بركنار كرده است، زيرا اظهارنظري در رابطه با ايران داشت كه نشان مي‌‌داد فشار حداكثري ادامه خواهد داشت. به نظر مي‌رسد كه در كابينه او در دولت دوم، به همه اعضا دستور داده شده كه در مورد ايران اظهارنظري نداشته باشند و هر كس كه بخواهد اظهارنظري داشته باشد، اگر منفي باشد، مورد مواخذه قرار خواهد گرفت. به باور سفير اسبق ايران در نروژ همچنين با لحاظ كردن سه گزاره مهم مي‌توان رويكرد احتمالي ترامپ در قبال ايران را مورد ارزيابي قرار داد. اول انتشار خبر انتصاب آقاي استيو ويتكاف به عنوان مدير پرونده هسته‌اي ايران كه البته به سرعت تكذيب شد اما به نظر مي‌رسد سيگنال‌هاي مثبت اين ادعا توانسته تاثيرگذاري خود بر افزايش گمانه‌زني‌ها مبني بر اتخاذ رويكرد ديپلماسي توسط ترامپ را افزايش دهد. فرجي‌راد در ادامه به اعتماد گفت گزاره دوم نيز انتصاب فردي به عنوان معاون وزير دفاع در دولت دوم ترامپ است كه در اظهارات پيشين خود اعلام كرده است كه بهتر است با ايران از طريق ديپلماسي وارد تعامل شويم و از فاز نظامي پرهيز كنيم. گزاره سوم لحاظ كردن اظهارات اخير آقاي روبيو در كسوت وزارت امورخارجه در سناي امريكا است كه به رغم انتقادات تندي كه نسبت به ايران داشته اما همچنان فضايي براي گفت‌وگو با ايران باز نگه داشته است. البته اين مواضع را مشروط به رسيدن صلح و ثبات با تهران مطرح كرده است. به باور اين استاد ژئوپليتيك اين سه عامل را مي‌توان به عنوان پارامترهايي در نظر گرفت كه نشان مي‌دهد ترامپ به احتمال قوي قصد دارد براي چند ماه ايران را آزمايش كند تا ببيند آيا مي‌تواند از طريق گفت‌وگو به نتيجه برسد يا خير. اگر به نتيجه برسد، كه البته اين امر كار دشواري خواهد بود ايده‌آل است و اگر زمينه براي توافق حاصل نشود، به‌طور طبيعي بستر براي توسل به كمپين فشار حداكثري هموار خواهد شد. فرجي‌راد در ادامه گفت‌وگوي خود با اعتماد نيز خاطرنشان كرد كه با اين همه اخيرا سفير امريكا در سازمان ملل و همچنين وزير امور خارجه ترامپ هر دو بر روي مكانيسم ماشه تأكيد كرده‌اند كه اين اقدام توسط انگلستان و فرانسه پيگيري ‌شود و اين گزاره مهم نيز نشان‌دهنده نوعي فشار حداكثري و بازگشت تحريم‌هاي سازمان ملل است. بنابراين، از يك سو اقداماتي براي ورود به گفت‌وگو با ايران در حال انجام است تا مشخص شود آيا ايران آمادگي همكاري با واشنگتن را دارد يا خير. اگر ايران نيز اين آمادگي را اعلام نكند گزينه توسل به فشار حداكثري محتمل‌تر خواهد بود. به باور فرجي‌راد به‌طور كلي، مي‌توان برداشت كرد كه آقاي ترامپ قصد دارد پرونده ايران را با افرادي مانند ويتكاف از طريق مذاكره پيگيري كند. اگر اين مذاكرات به نتيجه نرسد، پرونده به دست همكاران ترامپ خواهد افتاد، كه شامل سفير امريكا در سازمان ملل، آقاي روبيو و وزير دفاع مي‌شود. اين افراد پيش از انتخاب ترامپ نيز مواضع منفي نسبت به ايران داشته و حامي سرسخت اسراييل بوده‌اند. اين استاد ژئوپليتيك در ادامه به «اعتماد» گفت ورود به فاز فشار حداكثري معادل است با اعمال شديدتر تحريم‌ها از جمله تعريف محدوديت‌ها بر فروش نفت. در نگاهي ديگر اما به نظر مي‌رسد كه ترامپ تمايلي به توسل به گزينه نظامي و آغاز درگيري با ايران ندارد به‌ ويژه در مناطقي كه نتيجه آن مشخص نيست، مانند خاورميانه.

فرجي‌راد در پاسخ به ديگر سوال اعتماد مبني بر اينكه آيا تمايل در تهران نيز براي باز شدن باب گفت‌وگو‌ها وجود دارد يا خير، گفت: ايران احتمالا در نهايت مي‌پذيرد كه گفت‌وگو با ايالات متحده را آغاز كند، چرا كه مي‌‌داند مرحله بعدي فشار حداكثري خواهد بود. بسياري از كالاهاي مورد نياز ما از چين تأمين مي‌شود و اين كالاها در قبال فروش نفت كه البته مشكلات خاصي دارد، انجام مي‌شود. از آنجايي كه بخشي از درآمدهاي ما قطع مي‌شود، به نظر مي‌‌رسد ايران نيز به دنبال ورود به گفت‌وگو باشد. آقاي غريب‌آبادي معاون وزير امور خارجه نيز در اين زمينه صحبت كرده، اين در حالي است كه پيش از اين نيز آقاي پزشكيان به نوعي چراغ سبز گفت‌وگو را نشان داده است.

به باور فرجي‌راد به همين دليل است كه امريكايي‌ها اعلام كرده‌اند كه در فوريه به يك جمع‌بندي درباره ايران خواهند رسيد. بايد منتظر ماند. اما در نهايت، به نظر مي‌‌رسد كه نتيجه اين جمع‌بندي به گفت‌وگو منتهي شود. اگر از سوي ايران پيام‌‌هاي مثبتي به طرف امريكايي ارسال شود، دست امريكا براي اتخاذ مواضع تند بسته خواهد شد. اين استاد ژئوپليتيك در ادامه به «اعتماد» گفت كه در سطح جهاني اما اگر ما زير بار گفت‌وگو نرويم، طرف امريكايي مي‌تواند فشار حداكثري را اعمال كند و توپ را در زمين ايران بيندازد. در واقع، ايران بايد اين توپ را به زمين ايالات متحده بيندازد تا جهان و شوراي امنيت و اروپا متوجه شوند كه ايران آماده گفت‌وگو است وگرنه كه دليلي ندارد كه ترامپ مانند هشت سال پيش براي گفت‌وگو التماس كند اكنون نيز بخواهد از اين درخواست خود چشم‌پوشي نمايد. در اين شرايط اروپا نيز قادر نخواهد بود اقدام موثري انجام دهد. به عبارتي اين احتمال وجود دارد ذيل اين فشارها، اروپا تحت فشارهاي ايالات متحده مكانيزم ماشه را فعال كند، هرچند امريكا از برجام خارج شده است، اما روابط ايران و اروپا به دليل پيچيدگي و تنش‌هاي موجود، به مراتب دشوارتر و پيچيده‌تر از قبل است. سفير اسبق ايران در نروژ همچنين خاطرنشان كرد در دوره قبلي اروپايي‌ها تلاش كردند كه برجام ادامه يابد و فشارهاي ترامپ اما دست طرف‌هاي اروپايي را در اين زمينه بست. لذا، به نظر مي‌‌رسد كه اروپايي‌ها اين‌بار تلاش چنداني براي توافق با ايران نخواهند كرد. چنان‌كه در راستاي فعال‌سازي مجراي اينستكس نيز ناموفق بودند.

سفير اسبق ايران در نروژ در پاسخ به ديگر سوال اعتماد در اين باب كه محورهاي رايزني طرفين چه مي‌تواند باشد گفت: بايد در نظر داشته باشيم كه اهداف هر دو طرف در گفت‌وگوهاي احتمالي متفاوت است. اما واقعيت اين است ايران به دنبال رفع تحريم‌هاست و هدف اصلي‌اش از گفت‌وگو، دستيابي به اين هدف است. اما اين نكته حائز اهميت است كه رفع تحريم‌ها تنها در صورتي امكان‌پذير خواهد بود كه ايران نيز به نوعي اقداماتي را در راستاي منافع امريكا در نظر بگيرد. به باور فرجي‌راد فارغ از آن ترامپ به لحاظ شخصيتي فردي نيست كه به سادگي اجازه دهد تحريم‌هاي ايران لغو شوند و از طرفي كشورهاي ديگر مانند اروپا، چين، روسيه و هند در ايران سرمايه‌گذاري كرده و از بازارهاي كشورمان براي ارسال كالاهاي خود بهره‌مند شوند. او نيز به دنبال اين است كه مانند ديگر كشورها با ايران مبادلات تجاري داشته باشد و از اين طريق سودي براي امريكا به ارمغان آورد. اين موضوع قطعا در گفت‌وگوهاي احتمالي مطرح خواهد شد. فرجي راد در ادامه به «اعتماد» گفت: مساله دوم كه براي ترامپ اهميت زيادي دارد، امنيت نيروهاي امريكايي در منطقه است. اين امنيت شامل نيروهاي مستقر در عراق، سوريه و پايگاه‌هاي امريكايي در خليج فارس مي‌شود. ايران نيز بايد تضمين‌هايي براي تأمين امنيت نيروهاي امريكايي ارايه دهد. به‌ويژه حادثه‌اي كه در پايگاه عين‌الاسد رخ داد، همچنان در ذهن ترامپ باقي مانده است. فرجي راد در ادامه خاطرنشان كرد كه مساله سوم وضعيت نيروهاي مقاومت در منطقه است. ترامپ ممكن است از ايران بخواهد كه حمايت خود را از نيروهاي مقاومت كاهش دهد تا از درگيري‌هاي بيشتر جلوگيري شود چرا كه در غير اين صورت واشنگتن نيز ناگزير است در حمايت از تل‌آويو هزينه‌هاي گزافي بپردازد. به باور فرجي‌راد با اين حال، به نظر مي‌‌رسد كه اين موضوع در اولويت گفت‌وگوها نخواهد بود، چرا كه معادلات خاورميانه اكنون به‌طور قابل توجهي تغيير كرده است. اگر اين گفت‌وگوها شش ماه پيش برگزار مي‌شد، احتمالا اين مساله به عنوان يك اولويت جدي مطرح مي‌شد، اما اكنون به نظر مي‌‌رسد كه تأكيد كمتري بر آن خواهد شد. اين استاد ژئوپليتيك اما در ادامه تاكيد كرد كه در عوض مسائل مرتبط با برنامه هسته‌اي ايران و غني‌سازي اورانيوم به‌طور جدي‌تري مورد توجه قرار خواهد گرفت. همچنين، امنيت نيروهاي امريكايي در منطقه يك مساله كليدي است. براي بايدن و اروپا، همكاري‌‌هاي نظامي ايران و روسيه در رابطه با اوكراين نيز اهميت داشته، اما به نظر مي‌‌رسد كه ترامپ در اين زمينه تمايلي به ورود به جزييات نداشته باشد، به ويژه با توجه به احتمال پايان جنگ اوكراين طي روزهاي اخير.

سفير اسبق ايران در نروژ در پاسخ به اين سوال «اعتماد» كه ايران چه گزينه‌هايي را براي واكنش به رويكرد فشار حداكثري احتمالي ترامپ در اختيار دارد گفت: مقامات رسمي ايران در رابطه  با ادعاي فعال‌سازي مكانيسم ماشه (اسنپ بك) اعلام كرده‌اند كه اگر اروپا دست به چنين اقدامي بزند غني‌سازي را افزايش خواهد داد و حتي ممكن است براي خروج از معاهده عدم اشاعه‌هسته‌اي (ان‌پي‌تي) بستر‌سازي كند. به باور فرجي راد با اين حال، در خصوص فشار حداكثري كه اخيرا از زمان روي كار آمدن ترامپ درباره آن بحث‌هايي شده است مقامات ايران هنوز اظهارنظر رسمي نكرده‌اند. دليل اين سكوت احتمالا اين است كه ايران نمي‌خواهد به‌طور واضح واكنش تندي نشان دهد، با اين هدف كه ببيند ترامپ واقعا قصد دارد اين رويكرد را دنبال كند يا خير. بنابراين در حال حاضر، نشانه و سيگنال خاصي از سوي ترامپ در اين زمينه مشاهده نشده است. اروپا نيز درگير فعال كردن مكانسيم ماشه در صورت لزوم است، فعلي كه با واكنش ايران روبه‌رو خواهد شد. اما ترامپ هنوز به‌طور مستقيم درباره فشار حداكثري صحبت نكرده است، و اين موضوع باعث شده كه ايران به‌طور محتاطانه عمل كند. اين استاد ژئوپليتيك اما در ادامه به «اعتماد» گفت: اما طبيعتا، اگر تحريم‌هاي نفتي، پزشكي، كالايي و كشتيراني دوباره اعمال شود، شرايط براي ايران بسيار دشوار خواهد شد. ايران ممكن است واكنش‌هايي مشابه با واكنش‌هاي قبلي خود به اقدامات اروپايي نشان دهد، از جمله كاهش فعاليت بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و افزايش سطح غني‌سازي.