مسیر پیش روی ایران و آمریکا

شورای آتلانتیک در تازه‌ترین مقاله خود درباره چشم‌انداز روابط ایران و آمریکا در دولت دوم ترامپ نوشته است: از زمان آغاز دور دوم ریاست جمهوری ترامپ، شایعات زیادی در مورد دیپلماسی احتمالی ایالات متحده با ایران وجود داشته است.

ترامپ پس از آنکه در دور اول ریاست جمهوری خود از برجام خارج شد اکنون به یک توافق با تهران ابراز علاقه کرده است. اما در همه توافقات، جزئیات مهم هستند. اگرچه درست است که دولت ترامپ هنوز به اسرائیل اجازه حمله نظامی به ایران را نداده است - به گفته اطلاعات جمع‌آوری شده توسط سازمان‌های اطلاعاتی ایالات متحده-انتظار چنین اقدامی از ترامپ در ابتدای دوره ریاست جمهوری او غیر منطقی بود. ترامپ به زمان نیاز داشت تا تیم خود را تشکیل دهد، سیاستی را تدوین کند و مشروعیت بین‌المللی و حمایت را برای اقدام نظامی در صورت لزوم تضمین کند. باز گذاشتن راهی برای دیپلماسی برای این مهم است که در صورت شکست مذاکرات بتوان تهران را مقصر دانست و حمایت سیاسی از متحدان و شرکای ایالات متحده را تضمین کرد. در حال حاضر، شواهدی نشان می‌دهد که ایالات متحده و ایران به سمت یک توافق دیپلماتیک پیش نمی‌روند. در حالی که جمهوری اسلامی هنوز موضع خود را در مورد پرونده هسته‌ای نرم نکرده است اما تصمیم‌گیران ایرانی واقعیت را پذیرفته‌اند که برجام دیگر زنده نیست، با این حال آنها در تلاش برای یک توافق جدید بر اساس معامله اساسی در چهارچوب اجرای محدودیت‌های موقت هسته‌ای در ازای تخفیف تحریم‌ها، با استفاده از برجام به عنوان یک نقطه مرجع یا چهارچوب هستند.

در شرایطی که برخی از مقامات ایرانی در رسانه‌ها به این موضوع اشاره کرده‌اند که ممکن است (از جانب ایران) تمایلی برای بحث درمورد موضوعات غیرهسته‌ای هم وجود داشته باشد، اما واقعیت این است که تصمیم گیران عالی ایران مذاکره پیرامون برنامه‌های موشکی و پهپادی و سایر پرونده‌های منطقه‌ای را نفی می‌کنند و مغایر با منافع ملی ایران می‌دانند.

موضع ایران ترک میز مذاکره نیست

در فوریه، رهبر معظم ایران در سخنرانی عمومی هشدار داد که نباید با دولت ترامپ مذاکره کرد: «نباید با دولتی مثل این مذاکره کرد. مذاکره کردن (با ترامپ) غیرهوشمندانه و غیرشرافتمندانه است.»

مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری هم اعلام کرده که مواضعی همسو با مواضع رهبر عالی ایران دارد.
با این حال به نظر می‌رسد موضع ایران ممنوعیت کامل مذاکره نیست.

جمهوری اسلامی احتمالاً هرگز به‌طور کامل از میز مذاکره دور نخواهد شد، زیرا مذاکره ابزار ارزشمندی برای ایجاد اختلاف در ایالات متحده و همچنین ابزاری برای ایجاد اختلاف بین آمریکا و متحدانش است. البته این به این معنی نیست که در این مرحله مذاکرات مستقیم و عمومی با دولت ترامپ وجود داشته باشد. اما از آخرین مواضع مقامات عالی ایران به‌نظر می‌رسد که تا حدودی امکان مذاکرات غیرمستقیم باز است.

چنین گفت‌و‌گوهایی می‌توانند از طریق کانال‌های ارتباطی مختلفی که تهران مدت‌ها با واشنگتن داشته است، از جمله از طریق میانجیگران منطقه‌ای عربی و دولت‌های اروپایی، انجام شود. روسیه نیز به‌عنوان میانجی موافقت کرده است. با این حال، موانع قابل توجهی وجود دارد.

اصرار و انکار بر سر برجام
در حال حاضر، از نظر محتوا، ایران و ایالات متحده در مورد «توافقات» به یکدیگر سیگنال می‌دهند. اما ایران هنوز به زبان برجام صحبت می‌کند و به‌نظر می‌رسد مقامات آمریکایی چیزی متفاوت در ذهن دارند. در مصاحبه‌های اخیر، ترامپ به‌صراحت فرمول برجام را رد کرد و از مدت زمان کوتاه آن گلایه کرد.

ترامپ در یادداشت شماره 2 امنیت ملی ریاست جمهوری تعهداتی را عنوان کرده که «مسدود کردن همه مسیرهای ایران به سلاح هسته‌ای» از جمله آنهاست. این درحالی است که ایران بارها بر صلح‌آمیز و غیرنظامی بودن برنامه هسته‌ای خود تأکید کرده است. سفیر آمریکا در سازمان ملل نیز عنوان کرده است که «با متحدان کلیدی برای تکمیل بازگشت» - یا بازگرداندن - «تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی علیه ایران کار خواهد کرد.» این ادبیات الزام آور یادآور خواسته‌های گذشته آمریکا برای غنی‌سازی یا بازفرآوری صفر در ایران است که دولت اول ترامپ از آن حمایت کرد.

ایستادگی ایراندر برابر سناریوی لیبی

فعال کردن مکانیسم ماشه و بازگشت قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت سازمان ملل که پیش از برجام در سال 2015 تصویب شده بودند و شامل درخواست‌هایی از ایران برای تعلیق «تمام فعالیت‌های مربوط به غنی‌سازی و بازفرآوری... و کار روی تمام پروژه‌های مرتبط با آب سنگین» بودند هم از دیگر خواسته‌های ترامپ در دولت اول اوست. ترامپ در یادداشت امنیت ملی خود همچنین اعلام کرد که سیاست آمریکا این است که «ایران از دستیابی به سلاح هسته‌ای و موشک‌های بالستیک قاره‌پیما محروم شود»، در کنار سایر اقدامات برای مقابله با اقدامات ایران فراتر از برنامه هسته‌ای آن.

این مواضع آمریکا یادآور توافق خلع سلاح لیبی در سال 2003 است که در آن این کشور متعهد شد برنامه‌های سلاح‌های کشتار جمعی خود، از جمله هسته‌ای را برچیند و به رژیم کنترل فناوری موشکی پایبند باشد. مقامات ایران هشدار داده‌اند که مقامات آمریکایی قصد دارند به طور سیستماتیک تأسیسات هسته‌ای ایران را برچینند، مشابه آنچه با یک کشور شمال آفریقا انجام دادند - اشاره‌ای به لیبی - «که در نهایت به تعطیلی صنعت هسته‌ای ایران منجر می‌شود.» آیت‌الله خامنه‌ای در سال 2011 (با اشاره به معمر قذافی دیکتاتور لیبی) گفت: «این آقا تمام تأسیسات هسته‌ای خود را جمع کرد، در یک کشتی گذاشت و به غرب تحویل داد و گفت، «بفرمایید!‌» او افزود: «ببینید ما کجا هستیم و آنها اکنون در چه موقعیتی قرار دارند.» در سال 2023، پس از به بن‌بست رسیدن مذاکرات احیای برجام، رهبر معظم ایران تکرار کرد که «مشکلی با توافق [با غرب] نیست، اما نباید به زیرساخت‌های صنعت هسته‌ای ما دست زده شود.»

خوشبینی بیش از حدبه تغییر دیدگاه ترامپ
ناظران خارجی بر این باورند که ایران آماده است تا به یک توافق دیپلماتیک پایدار با ایالات متحده دست یابد. در همین حال برخی از حامیان مذاکره با ایران هم با خوشبینی تصور می‌کنند که ترامپ ممکن است ناگهان سیاستی شبیه به آنچه اوباما درباره ایران اتخاذ کرده بود، دنبال کند. آنها عدم حضور افرادی مثل مایک پمپئو در کابینه ترامپ و ارائه تفاسیر متفاوت از لحن جدید ترامپ را دلیل این تغییر می‌دانند اما این یک روایت نادرست است. تاکنون هیچ شواهدی وجود ندارد که نشان دهد حداکثر آنچه تهران آماده است بدهد-یک توافق شبیه برجام- است و حداقل آنچه را دولت ترامپ آماده پذیرش آن است را برآورده خواهد کرد.