دستور رهبر درباره انفجار بندرشهید رجایی چه بود؟
روزنو :هنوز مشخص نیست کانتینری که نقطه آغاز آتش‌سوزی و انفجار بود، چگونه به بندر وارد شده است.
با گذشت زمان از انفجار روز ۶ اردیبهشت در بندر شهید رجایی، برخی ابعاد این حادثه تلخ تا حدودی مشخص شده است. مقام رهبری شامگاه یکشنبه در پیام تسلیتی که در پی این حادثه صادر کردند، ضمن تسلیت به بازماندگان، تاکید کردند: «مسئولان امنیتی و قضائی موظفند با بررسی کامل، هرگونه سهل‌انگاری یا تعمّد را کشف و بر طبق مقررات پیگیری کنند.»
غلامحسین محسنی اژه‌ای، رئیس قوه قضائیه طی دستوری ویژه دادستان کل کشور را مامور شناسایی و برخورد قانونی با مقصرین احتمالی حادثه بندر شهید رجایی کرد.
در گزارش و اظهارات نمایندگان مجلس نیز نکاتی از علت این حادثه مشخص شده است. هنوز مشخص نیست کانتینری که نقطه آغاز آتش‌سوزی و انفجار بود، چگونه به بندر وارد شده است. گمرک نیز به ایسنا اعلام کرد که این محموله در اختیار آنان نبوده و اظهارنامه‌ای نداشته است.
دستورات ویژه رئیس قوه قضائیه
رئیس قوه قضائیه همزمان با صدور دستور خطاب به دادستان کل کشور برای شناسایی و برخورد قانونی با مقصران احتمالی، دستور دیگری نیز صادر کرد که اطلاع‌رسانی صحیح و شفاف به افکار عمومی صورت بگیرد تا از ایجاد شایعات جلوگیری شود. محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس در اظهارنظری تاکید کرد: «دستگاه‌های نظارتی، امنیتی و قضایی و نمایندگان چهار کمیسیون مجلس در حال بررسی دقیق و موشکافانه برای کشف هرگونه سهل‌انگاری یا تعمد در حادثه انفجار بندر شهید رجایی هستند و گزارش آن به مردم ارائه خواهد شد.»
محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور نیز طی دستوری اعلام کرد: «با عوامل حادثه انفجار بندر شهید رجایی در صورت خطا و قصور قطعاً برخورد خواهیم کرد». اسکندر مومنی، وزیر کشور از احضار مقصران حادثه انفجار خبر داد و محمد عاشوری، استاندار هرمزگان نیز اعلام کرد که کار بررسی ابعاد حادثه در کمیته‌ای که از سوی شورای امنیت کشور تشکیل شده، پیگیری می‌شود.
گزارش هیئت اعزامی مجلس
هیئتی از نمایندگان کمیسیون‌های امنیت ملی و سیاست خارجی، امور داخلی کشور و شورا‌ها و همچنین بهداشت و درمان برای بررسی ابعاد مختلف حادثه انفجار به بندرعباس رفتند. سارا فلاحی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس درباره این حادثه به خانه ملت گفت: «در بنادر باید ورودی‌ها و خروجی‌های کالا از طریق دستگاه‌های ایکس‌ری کنترل شوند و به این رویه غلط پایان دهیم و حتماً باید بررسی شود که حمل این کالا از مبدأ تا مقصد به چه شکل انجام شده است؛ طبق اطلاعات اولیه مشخص شده که در این زمینه اظهار انجام نشده و همچنین تخلف و اهمال صورت گرفته است البته به نتیجه نهایی نرسیده‌ایم چراکه امروز نیز شواهد دیگر اضافه می‌شود که در این راستا نهاد‌های امنیتی و نظارتی نیز با جدیت ورود کرده‌اند.»
او با تاکید بر این که علت حادثه مشخص شده و در گزارش کمیسیون امنیت ملی به آن پرداخته خواهد شد، ادامه داد: «با کسانی که در این زمینه تخلف یا اهمال کردند باید برخورد جدی انجام شود؛ چراکه علاوه بر خسارت مالی، خسارت جدی جانی وارد شده است و افرادی که به عنوان نیروی کار در آنجا مشغول به فعالیت بودند از بین رفتند و خانواده‌های آنها عزادار شده‌اند، از این رو باید مسئولین پاسخگوی این رویه غلط باشند، همچنان که کمیسیون امنیت ملی هم با همین رویکرد به مسئله ورود کرده و قطعاً از کنار این تخلف به راحتی عبور نخواهیم کرد.»
یک عضو این هیئت نیز در اظهارنظری گفت: «شواهد و تصاویر فیلم‌های مداربسته نشان می‌دهد بی‌کفایتی بسیاری در روند بارگیری و دیگر موضوعات بندر شهید رجایی وجود داشته است. احتمال تعمد و خرابکاری در این حادثه بسیار کم است. دستگاه‌های امنیتی و انتظامی در حال بررسی هستند تا اگر حتی یک درصد احتمال خرابکاری وجود داشته است، مسببین آن دستگیر و به سزای اعمال خود برسند.»
آنچه بندر را به آتش کشید
با توجه به حجم انفجار در اسکله شهید رجایی و تعداد تلفاتی که تا لحظه تنظیم این گزارش ۶۵ تن اعلام شد، تصاویر متعددی که از زوایای مختلف این انفجار و نتایج آن را نشان می‌داد و خسارتی که در نتیجه این حادثه به بار آمد، فرضیه‌های مختلفی درباره علت آن مطرح شد. به‌طور طبیعی و با توجه به شرایط کشور، بخشی از تحلیل‌ها به سمت اقدام خارجی به خصوص خرابکاری توسط سرویس یا سرویس‌های اطلاعاتی حریف رفت. بخش دیگری از اظهارنظر‌ها مبنی بر این بود که شاید اقدامی نظامی صورت گرفته است. چراکه اکانت‌های شناخته‌شده اسرائیلی پس از وقوع انفجار در بندرعباس، عملیات روانی گسترده‌ای در شبکه اجتماعی توئیتر آغاز کردند که گویی حادثه مذکور، عملیاتی از سوی اسرائیل بوده است.
سپس روایت دیگری مورد توجه قرار گرفت که یک محموله نظامی در بندر وجود داشته و به دلیل خرابکاری یا حادثه، انفجار رقم خورده است. در تکمیل این روایت، روایت فرعی دیگری از سوی رسانه‌های خارجی مورد توجه قرار گرفت که مدعی بود این حادثه به دلیل انتقال غیراستاندارد سوخت جامد موشک در اسکله رخ داده است. پس از دیده شدن روایت مربوط به انفجار سوخت موشک در بندر، نام ماده نیترات آمونیوم بیش از پیش به رسانه‌ها راه پیدا کرد.
فرضیه‌های مربوط به وجود محموله نظامی در بندر تجاری، با دلایل و تحلیل‌های مختلفی رد شد. از جمله اینکه مطرح شد دستگاه‌های نظامی دارای زیرساخت‌های دریایی مربوط به خود هستند و اصولاً چنین محموله‌هایی بر اساس قواعد، وارد بنادر تجاری نمی‌شود. تحلیل دیگر که زمینه‌ای علمی داشت و در جریان یک مصاحبه تصویری میان آندره‌آ سلا شیمی‌دان و استاد دانشگاه لندن با شبکه فارسی‌زبان ایران اینترنشنال و بی‌بی‌سی مطرح شد، از زاویه‌ای دیگر این فرضیه را نقض کرد. این استاد شیمی بر این موضوع تاکید کرد که دیدن دود نارنجی نشانه وجود مواد نیتراتی است. نیترات آمونیوم ماده‌ایست که در تمام دنیا استفاده می‌شود و به گفته این استاد دانشگاه، حجم انفجار نشان می‌دهد که یک کانتینر یا کمی بیشتر از این ماده در بندر بوده است. او بر این موضوع تاکید کرد نیترات آمونیوم برای سوخت موشک استفاده نمی‌شود بلکه آمونیوم پرکلرات استفاده می‌شود.
واکنش انجمن تولیدکنندگان کود شیمیایی
تا زمانی که این گزارش تنظیم می‌شود، هنوز مشخص نیست که چه ماده‌ای در کانتینر محل شروع آتش‌سوزی دپو شده بود. اما به آسمان رفتن دود نارنجی در هر صورت پای مواد آمونیوم‌دار از جمله نیترات آمونیوم را به این فرضیه‌ها باز کرد؛ ماده‌ای که بیشتر به عنوان کود شیمیایی شناخته می‌شود. صیاد فرهادی، رئیس انجمن تولیدکنندگان کود شیمیایی به این موضوع واکنش نشان داد و اعلام کرد که این ماده در ایران به عنوان کود استفاده نمی‌شود. او در پاسخ به این پرسش که ایران چقدر نیترات آمونیوم مورد نیاز خود را وارد می‌کند، به خبرنگار مهر گفت: «نیترات آمونیوم به دلیل خاصیت انفجاری که دارد در ایران اجازه استفاده در بخش کشاورزی ندارد. این ماده شیمیایی اجازه واردات نداشته و مقدار ناچیزی هم که در داخل تولید می‌شود با نظارت وزارت دفاع است. همچنین تمام نیاز داخل از محل تولید کشور تأمین می‌شود.» او درباره محل استفاده از این ماده نیز گفت: «نیترات آمونیوم بیشتر در بخش نظامی مورد استفاده قرار می‌گیرد و مقداری هم در بخش معادن مصرف می‌شود.»
بار نامریی
روز گذشته دو اظهارنظر درباره این محموله منتشر و سپس از خروجی خبرگزاری‌ها حذف شد. خبرگزاری ایلنا مصاحبه‌ای با سعید جعفری، مدیرعامل شرکت توسعه خدمات دریایی و بندری سینا – وابسته به بنیاد مستضعفان – که این انفجار در محوطه کانتینری آنها رخ داد منتشر کرد که ساعتی بعد، از روی خروجی این خبرگزاری حذف شد. در اظهارنظر مدیرعامل آمده بود که «محموله بسیار خطرناک منفجر شده بندر شهیدرجایی با عنوان «کالای معمولی» وارد و دپو شده بود!»
خبر دیگر مربوط به خبرگزاری ایسنا بود. این خبرگزاری به نقل از گمرک نوشت با توجه به اینکه هر محموله‌ی کشتی‌ای که وارد بندر می‌شود ابتدا مانیفست (اطلاعات باری) آن به بندر داده می‌شود و پس از آن، صاحب کالا محموله را به گمرک اظهار می‌کند تا تشریفات گمرکی و ترخیص آن آغاز شود، اما محموله وارداتی که روز شنبه (ششم اردیبهشت) در بندر شهید رجایی دچار انفجار و حریق شده، هیچ‌گونه شماره کوتاژ و اظهارنامه مبنی بر اینکه به گمرک اظهار شده باشد را ندارد و این کشتی و محموله آن در اختیار گمرک نبوده است.
نفوذ به بندر‌های ایران آسان است
علی مهدیان، کارشناس امنیتی درباره ابعاد انفجار بندر شهید رجایی، به هم‌میهن گفت: «هر دو گزینه تعمد یا سهل‌انگاری را می‌توان در خصوص آنچه در بندرعباس رخ داد مدنظر قرار داد. اما باید به این نکته توجه کنیم که سهل‌انگاری‌ها موردی نیست. متاسفانه بعد از سال ۱۳۸۴ و روی کار آمدن آقای احمدی‌نژاد و جابه‌جایی‌های مدیریتی که او انجام داد و سیستم مدیریتی و سازمانی ایران را به هم ریخت، با مشکلات مختلفی مواجه شدیم. سپردن مدیریت به افراد، تابع نظم و انضباط و قواعد خاصی است. اما این مسئله از ۲۰ سال پیش به هم ریخت. یک روز فرماندار فلان شهر کوچک را بدون هیچ تجربه یا دانشی از میان افراد کاملاً غیر مرتبط انتخاب می‌کردند، چون به تفکر خودشان وابسته بود. امروز هم با این مسئله مواجهیم.»
او ادامه داد: «چند وقت پیش دبیر شورایعالی انقلاب فرهنگی به هرمزگان رفت و بازدیدی هم از بندر شهید رجایی داشت. در مصاحبه‌ای که کرد گفت وضعیت گمرک خیلی خراب است. وقتی آقای خسروپناه به عنوان یک فرد غیرمتخصص در این حوزه متوجه مشکل می‌شود، پس وضعیت نابسامان است. همین امروز معاون وزیر راه و رئیس سازمان بنادر با مدرک کشاورزی در این مسئولیت قرار دارد. آنچه می‌گوییم، مربوط به یک بندر کوچک نیست. راجع به وضعیت بزرگترین بندر کشور است. دشمن هم به راحتی می‌تواند از این وضعیت استفاده کند. در حال حاضر در اخبار می‌خوانیم که معلوم نیست این محموله از کجا آمده و به چه صورت وارد بندر شده! صاحب این محموله هنوز مشخص نیست! در چنین شرایطی می‌خواهیم یقه چه کسی را بگیریم؟ اصلاً چند نفر هم قاصر یا مقصر باشند، محاکمه و بعد هم اعدام کنیم. در نهایت چه مشکلی از این وضعیت را حل می‌کند؟ این یک زنگ خطر برای کشور است که سهل‌انگاری‌های مشابه و عدم وجود مدیریت‌های تخصصی تقریباً در بسیاری از بخش‌های کشور وجود دارد. انتصاب‌ها در بهترین حالت عموماً وابسته به تائید و سفارش، نماینده مجلس منطقه و ائمه جمعه است. مسائل پشت پرده بماند.»
مهدیان درباره سناریوی خرابکاری خارجی که مورد توجه و گمانه‌زنی قرار گرفته نیز گفت: «در این سناریو، اگر تعمدی در کار باشد به نظر من از جانب موساد است. تجربه این را به ما می‌گوید و تاکید می‌کنم که اگر تعمد در کار باشد. هدف آن هم تخریب مذاکرات و روند دیپلماتیک ایران و آمریکاست که در شرایط سختی شکل گرفته و پیش می‌رود. مسئولین مربوطه باید بسیار هوشیار باشند که در دامِ پهن‌شده نیفتند و ما را از مسیر صحیحی که انتخاب کردیم، خارج نکنند. ما در این مذاکرات منافع جمهوری اسلامی و مردم ایران را دنبال می‌کنیم. با توجه به زمینه‌های جدایی که میان اسرائیل و آمریکا در این مورد وجود دارد، ما می‌توانیم این فاصله را بیشتر کنیم و کار را پیش ببریم. نه باید خودتحقیر باشیم و نه خود را دست کم بگیریم.
از تاثیرگذاری خودمان غافل نباشیم. همانطور که اسرائیلی‌ها می‌توانند روی آمریکایی‌ها تاثیر بگذارند، ما هم می‌توانیم. هدف نخست‌وزیر اسرائیل – نه الزاماً در خصوص حادثه بندر بلکه به صورت کلان – این است که ایران را از این مسیر خارج کند. موساد نیز اگر دست به عملی بزند، با همین هدف ورود می‌کند. از هر ابزاری که بتوانند استفاده می‌کنند و خرابکاری نیز فقط یکی از این ابزار است. اولویت ما در این شرایط باید ادامه همین مسیر باشد. تقارن زمانی این رخداد با مذاکرات روز شنبه ایران و آمریکا در عمان خیلی مهم است. این مذاکرات نباید صدمه ببیند.»
این کارشناس حوزه اطلاعات و امنیت درباره این سناریو که گفته می‌شود ممکن است عوامل داخلی در فرض تعمدی بودن حادثه، در آن دخیل باشند، اظهار داشت: «فکر نمی‌کنم عوامل داخلی در این فرض خیلی تاثیرگذار باشند. اگر تعمدی در کار بوده، حریف از باگ‌های سیستم بندری و به‌خصوص بندر شهید رجایی استفاده و کار خود را کرده است. در این فرض، ده‌ها راه هم برای انفجار از راه دور وجود دارد که نیازی به عوامل داخلی پیدا نمی‌شود. گرچه همه احتمالات را باید در نظر گرفت و عناصر نفوذی را در ارکان دیگر باید جست‌و‌جو نمود.»
