دلایل لجستیک، اختلافات داخلی کاخ سفید یا تلاش آمریکا برای تغییر چارچوب مذاکرات؟!
تعویق ابهام‌آمیزِ مذاکرات ایران و امریکا
روزنو : مینا محمدزاده:پنجشنبه شب و در آستانة دور چهارم مذاکرات؛ وزیر خارجه عمان در شبکه ایکس نوشت: «مذاکره ایران و آمریکا که برای سوم ماه مه برنامه‌ریزی شده بود، به دلایل لجستیک به تعویق افتاده است. تاریخ جدید بعد از توافق دو طرف اعلام می‌شود.»
متعاقب آن، وزیر خارجه ایران، با انتشار پیامی در شبکه «ایکس»، ضمن تأیید تعویق مذاکرات، گفت: «تصمیم گرفتیم با هماهنگی طرف‌های عمانی و آمریکایی، دور چهارم مذاکرات را به دلایل لجستیکی و فنی به تعویق بیندازیم.» عباس عراقچی، تأکید کرد که «ایران همچنان به دنبال دستیابی به توافق از راه گفت‌وگو است و در این سیاست تغییری ایجاد نشده است.»
تامی بروس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، نیز با انتشار بیانیه‌ای گفت که هنوز زمان و مکان جدیدی برای دور آینده مذاکرات تعیین نشده، اما واشنگتن انتظار دارد این گفت‌وگوها در آینده‌ای نزدیک برگزار شوند.
همزمان با اعلام تعویق مذاکرات؛ رئیس‌جمهور آمریکا، عصر پنجشنبه در شبکه اجتماعی خود - سوشال تروث - به همه کشورهای جهان هشدار داد که هرگونه خرید نفت از ایران را متوقف کنند و یا منتظر تحریم‌های مضاعف آمریکا باشند. دونالد ترامپ، همچنین هشدار داد که هیچ بنگاه اقتصادی آمریکایی حق ارتباط تجاری با ایران از هیچ نوع و در هیچ زمینه‌ای را ندارد.
در چند روز گذشته آمریکا تحریم‌های دیگری نیز علیه ایران اعمال کرده بود که از جمله آن به تحریم هفت شرکت و دو فروند کشتی به دلیل نقش داشتن در فروش نفت ایران از سوی وزارت خارجه این کشور در روز چهارشنبه (۱۰ اردیبهشت، ۳۰ آوریل) اشاره کرد.
سخنگوی وزارت خارجه ایران با محکومیت شدید تحریم‌های جدید آمریکا علیه ایران و شرکت‌های طرف قرارداد با ایران؛ عصر پنجشنبه در گفتگو با خبرنگاران، سیاست «فشار حداکثری» آمریکا را «شکست‌خورده» دانست و «رویکرد متناقض تصمیم‌گیران آمریکایی و فقدان حسن نیت و جدیت در آنها برای پیشبرد مسیر دیپلماسی» را مورد انتقاد قرار داد.
اسماعیل بقایی درعین‌حال، تاکید کرد: «جمهوری اسلامی ایران برای بهره‌گیری از دیپلماسی جهت تامین منافع مشروع و قانونی ملت ایران و خاتمه‌دادن به تحریم و فشار اقتصادی» مصمم است.
دیدار نمایندگان تهران و
سه کشور اروپایی هم لغو شد
در پی اعلام تعویق مذاکرات ایران و آمریکا در روز شنبه؛ وزیر امور خارجه فرانسه، نیز روز پنجشنبه اعلام کرد مذاکراتی که قرار بود در تاریخ ۲ مه و پیش از مذاکرات میان تهران و واشنگتن با حضور ایران و سه کشور آلمان، بریتانیا و فرانسه برگزار شود، انجام
نخواهد شد.
ژان نوئل بارو، به خبرگزاری فرانسه گفت: «یک نشست فنی برنامه‌ریزی‌شده قرار بود که پیش از نشست سطح بالای میان آمریکا و ایران برگزار شود؛ اما از آن‌جا که این مذاکرات انجام نخواهد شد، نشست فنی نیز دست‌کم در حال حاضر موضوعیت خود را از دست داده است.»
پیش از این نیز خبرگزاری آکسیوس به نقل از منابع آگاه از این موضوع خبر داده و نوشته بود: احتمال دارد نشست سه‌جانبه کشورهای اروپایی (E3) با ایران که قرار بود روز جمعه در رم برگزار شود، نیز به تعویق بیافتد.
پیش از این عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، گفته بود که تیم ایرانی یک روز قبل از برگزاری جلسه با مقامات آمریکایی با نمایندگان سیاسی سه کشور اروپایی عضو برجام (فرانسه، بریتانیا و آلمان) دیدار خواهد کرد.
این دیدار در حالی قرار بود در رم برگزار شود که پیش از این سه کشور اروپایی تهدید کرده بودند اگر مذاکرات ایران و آمریکا شکست بخورد مکانیسم ماشه را، که به معنی بازگرداندن تمامی تحریم‌های سازمان ملل علیه تهران است، در تابستان کلید خواهند زد.
دیپلماسی با تهدید
آمریکا و اتحادیه اروپا در برابر برنامه هسته‌ای ایران، به‌طور همزمان از یک استراتژی پیچیده و چندوجهی بهره می‌برند. از یک‌سو با اعمال فشارهای اقتصادی و تحریم‌های سخت‌گیرانه، و از سوی دیگر با تلاش برای حفظ مسیر گفت‌وگو و دیپلماسی، سعی دارند تنش‌ها را مدیریت کنند.
کارشناسان بر این عقیده‌اند که این رویکرد نه‌تنها از اختلاف‌نظر میان طرفین حکایت دارد، بلکه نشان‌دهنده هماهنگی در اهداف کلان و تفاوت در روش‌های اجرایی است.
احمد وخشیته، استاد دانشگاه دوستی ملل روسیه، در تحلیلی می‌گوید: ترامپ در مواجهه با ایران ترجیح می‌دهد از مسیر مذاکره وارد شود تا از وقوع درگیری نظامی جلوگیری کند. این الگو را او در بحران اوکراین نیز دنبال کرده است، اما آمریکا در کنار مذاکرات، با اعمال تحریم‌های جدید در تلاش است که به طرف مقابل نشان دهد که گزینه‌های دیگری نیز در دسترس است و فشار همچنان به قوت خود باقی است.
به گفته وخشیته از سوی دیگر، در حالی که کشورهای اروپایی از لحاظ هدفی با آمریکا هم‌راستا هستند، تفاوت‌هایی در شیوه‌های اجرایی دارند. به‌ویژه، آنها تلاش می‌کنند تا استقلال دیپلماتیک خود را در عرصه جهانی نشان دهند و در این راستا، با حفظ روابط مثبت با ایران، به‌دنبال تقویت جایگاه خود در مذاکرات جهانی و در بحران اوکراین هستند.
به‌گفته کارشناسان، این سیاست ممکن است در نهایت به رویکرد سخت‌گیرانه‌تر اروپا در برابر تهران منجر شود تا فشار بیشتری به ترامپ وارد کرده و او را در مسیر همراهی بیشتر با اروپا در مسائل جهانی، از جمله بحران اوکراین، قرار دهند.
پژوهشگر ارشد مرکز خاورمیانه و نظم جهانی در ایتالیا، نیز در این باره معتقد است: «رفتار متناقض کشورهای غربی، به‌ویژه تروئیکای اروپایی و آمریکا، بازتابی از منافع ملی، معادلات قدرت منطقه‌ای و ساختار تصمیم‌گیری در نظام بین‌الملل است. ایران نیز تلاش می‌کند با جلوگیری از فعال شدن مکانیسم ماشه، تبعات سنگین بازگشت تحریم‌های بین‌المللی را دفع کند.»
شاهین مدرس، تأکید دارد که از نگاه او، هدف اروپا نه حمایت از ایران است و نه الزماً جلوگیری از جنگ، بلکه حفظ منافع راهبردی خود و ممانعت از ایجاد خلأ قدرت در خاورمیانه است. او می‌افزاید: «در صورت حصول توافقی جدید، کشورهای اروپایی خواهان مشارکت فعال در آن هستند تا از منافع انرژی، امنیتی و اقتصادی خود صیانت کنند. در عین حال، تلاش دارند استقلال نسبی خود از ایالات متحده را نیز به رخ بکشند.»
با این وجود، ابزار فشار همچنان در اختیار اروپاست. تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه به‌عنوان اهرمی برای اعمال فشار بر تهران باقی مانده است. در سوی دیگر، ایالات متحده- به‌ویژه در گفتمان دوره ترامپ- موضع صریح‌تر و سخت‌گیرانه‌تری اتخاذ کرده و بارها هشدار داده است که در صورت شکست گفت‌وگوها، همه گزینه‌ها، از جمله اقدام نظامی، روی میز خواهد بود.
در همین راستا، تهدید اخیر دونالد ترامپ به اعمال تحریم‌های ثانویه علیه خریداران نفت ایران، به‌ویژه در آستانه به تعویق افتادن دور جدید مذاکرات، یادآور این نکته است که فشار از نگاه برخی بازیگران غربی همچنان ابزار اصلی چانه‌زنی باقی مانده است. با این حال، چنین سیاستی بدون ارائه چشم‌انداز روشن یا مشوق‌های ملموس، بیش از آنکه به توافقی پایدار منتهی شود، خطر فرسایش بیشتر مسیر دیپلماسی را به همراه دارد.
چالش‌های داخلی آمریکا
همزمان با اعلام تعویق
برخی کارشناسان معتقدند که تعویق مذاکرات را می‌توان به بی‌ثباتی در تیم آمریکا، احتمالاً نیاز این کشور به ساماندهی تندروهای مخالف و بازسازی تیم مذاکره‌کننده نسبت داد؛ چراکه همزمان با اعلام تعویق؛ رسانه‌های آمریکایی از استعفای مایک والتز، مشاور امنیت ملی و الکس وانگ، معاون او، در پی جنجال «سیگنال‌گیت» خبر دادند.
در همین راستا، یک استاد روابط بین‌الملل گفت: استعفای مایک والتز که مواضع ضدایرانی تندی داشت و مانعی برای پیشرفت مذاکرات بود، می‌تواند فضا را برای رویکرد دیپلماتیک‌تر و پذیرش برخی از خطوط قرمز ایران، به‌ویژه در زمینه حفظ برنامه هسته‌ای، باز کند. با این حال، زمان‌بندی و دامنه لغو تحریم‌ها همچنان محل اختلاف است و انتصاب موقت مارکو روبیو ممکن است نشان‌دهنده تداوم رویکرد سخت‌گیرانه در این زمینه باشد.
فردین قریشی در گفت‌وگو با ایلنا، افزود: خروج والتز همچنین ممکن است فشارهای اسرائیل را کاهش دهد، زیرا او از حامیان اصلی مواضع تل‌آویو بود. با این حال، فشارهای لورا لومر و بی‌ثباتی در شورای امنیت ملی ممکن است باعث شود آمریکا تحت تأثیر لابی‌های داخلی، مواضع متناقضی اتخاذ کند. در هر صورت این موضوعات می‌توانند مذاکرات را پیچیده‌تر کنند.
وی احتمال دیگری نیز برای تعویق مذاکرات به نقل از منابع ایرانی مبنی بر تلاش آمریکا برای تغییر چارچوب مذاکرات که با توافقات قبلی مغایرت داشته، ذکر کرد و در عین حال گفت: به نظر می‌رسد در این میان تعویق مذاکرات بیشتر نشان‌دهنده چالش‌های داخلی در دولت آمریکا است.
محمد حسین خوشوقت، تحلیلگر سیاسی، نیز در این باره نوشت: «برکناری مشاور امنیت ملی از سوی «ترامپ» و چندشغله کردن «روبیو» به معنای فیصله یافتن اختلاف درونی در کاخ سفید به نفع گروه هوادار توافق با «ایران هسته‌ای» است. اعمال «تحریم»کامل نفتی از سوی ترامپ هم در واقع، تلاش او برای دریافت امتیاز بیشتر در «مذاکره» با ایران است.»
بهمن کلباسی، خبرنگار بی‌بی‌سی نیز در این مورد در شبکه ایکس نوشت: «دعوا بین حامیان ترامپ بر سر توافق با ایران بالا گرفته. یک سو اسرائیلی‌های حامی ترامپ مانند «امیلی شرادر» و ضد برجام معروف «مارک دوبوویتز» در مقابل پسر ارشد ترامپ و شخصیت‌های رسانه‌ای راست‌گرا مثل «چارلی کِرک» که دیروز به موسسه «دفاع از دموکراسی» و «دووبویرتز» حمله کردند.»
همچنین جونیور ترامپ در واکنش به مطلبی که خبر از عملیات تبلیغاتی بنیاد صهیونیستی FDD علیه ویتکاف و مذاکرات ایران و آمریکا داده است اینگونه نوشت: «نئومحافظه‌کاران دولت پنهان استیو ویتکاف را تخریب می‌کنند، چون به‌دنبال تضعیف دستورکار سیاست خارجی پدرم هستند. دولت پنهان خواهان جنگ ابدی است!»
برخی کارشناسان معتقدند که تعویق مذاکرات را می‌توان به بی‌ثباتی در تیم آمریکا، احتمالاً نیاز این کشور به ساماندهی تندروهای مخالف و بازسازی تیم مذاکره‌کننده نسبت داد؛ چراکه همزمان با اعلام تعویق؛ رسانه‌های آمریکایی از استعفای مایک والتز، مشاور امنیت ملی و الکس وانگ، معاون او، در پی جنجال «سیگنال‌گیت» خبر دادند
چارلی کرک، از مجریان و چهره‌های معروف جنبش حامیان ترامپ نیز گفت: «بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، رهبری عملیات ضد ویتکاف را برعهده دارد. آنها به‌صورت علنی از افراد در دولت می‌خواهند که تلاش کنند برنامه‌های رئیس‌جمهور ترامپ را تضعیف کنند و جلوی توافق با ایران را بگیرند.»
ایران باید اورانیوم غنی‌شده را وارد کند
پس از پایان دور سوم، طرف‌های ایرانی و آمریکایی گرچه با احتیاط، مذاکرات را مثبت و در روندی رو به پیشرفت توصیف کردند. ترامپ نیز در گفت‌وگو با منابع مختلف ضمن تهدید ایران به شروع عملیات نظامی، بر این نکته تأکید کرد که: «فکر می‌کنم ما با ایران به توافق خواهیم رسید.»
اما از روز پنجشنبه و در پی اعلام تعویق دور چهارم مذاکرات؛ خواسته جدیدی خارج از سه دور گذشته از ایران مطرح و از سوی وزیر دفاع آمریکا تهدیداتی علیه کشورمان صورت گرفت.
وزیر خارجه آمریکا گفت که اگر ایران خواستار برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز است، باید اورانیوم غنی‌شده را وارد کند.
از روز پنجشنبه و در پی اعلام تعویق دور چهارم مذاکرات؛ خواسته جدیدی خارج از سه دور گذشته مطرحی شد مبنی بر اینکه ایران باید اورانیوم غنی‌شده را وارد کند و این گمانه را تقویت کرد که آمریکا در تلاش برای تغییر چارچوب مذاکرات است
«مارکو روبیو» افزود: وزیر خارجه آمریکا افزود: «مسیر روشن است: ایران باید بپذیرد که دیگر اورانیوم را غنی نمی‌کند، نیروگاه خواهد داشت چون به انرژی هسته‌ای نیاز دارد، و اورانیوم غنی‌شده را وارد خواهد کرد.»
در پی شدت گرفتن روند تحولات؛ دیروز وزیر دفاع آمریکا، نیز توئیتی تهدیدآمیز علیه ایران زد که ازسوی توسط ویتکاف نیز بازنشر شد.
پیت هگست در شبکه ایکس نوشت: «پیامی به ایران. ما حمایت مرگبار شما از حوثی‌ها را می‌بینیم. کاملاً می‌دانیم که چه می‌کنید. شما به‌خوبی می‌دانید ارتش ایالات متحده به چه چیزهایی توانمند است و شما قبلاً هشدار داده شده‌اید. شما تاوان آن را خواهید پرداخت، در زمانی و مکانی که ما تعیین می‌کنیم.»
این توئیت در پی شدت گرفتن حملات متقابل آمریکا و انصارالله یمن در روزهای اخیر مخابره شد.
البته که همچون گذشته این تهدیدات آمریکا از سوی ایران بی‌پاسخ نماند و وزارت امور خارجه کشورمان با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد: «ایران ضمن تاکید بر تعهد به مسیر دیپلماسی و اعلام آمادگی برای ادامه مذاکرات، به هیچ عنوان رویکرد‌های مبتنی بر تهدید و فشار را که همگی بر خلاف اصول منشور ملل متحد و حقوق بین‌الملل بوده، برنمی‌تابد.»
در بیانیه وزارت امور خارجه تاکید شده است: «ادامه این رفتار‌های غیر قانونی هیچ تغییری در مواضع منطقی، مشروع و مبتنی بر حقوق بین‌الملل ایران ایجاد نخواهد کرد.»
آمریکا و اتحادیه اروپا در برابر برنامه هسته‌ای ایران، به‌طور همزمان از یک استراتژی پیچیده و چندوجهی بهره می‌برند. از یک‌سو با اعمال فشارهای اقتصادی و تحریم‌های سخت‌گیرانه، و از سوی دیگر با تلاش برای حفظ مسیر گفت‌وگو و دیپلماسی، سعی دارند تنش‌ها را مدیریت کنند. کارشناسان بر این عقیده‌اند که این رویکرد نه‌تنها از اختلاف‌نظر میان طرفین حکایت دارد، بلکه نشان‌دهنده هماهنگی در اهداف کلان و تفاوت در روش‌های اجرایی است
به رغم همه این افت‌وخیزها و تلاطمات، خبرنگار وال استریت ژورنال از موکول شدن دور چهارم مذاکرات مسقط به چهارشنبه آتی خبر داد. لارنس نورمن گفت: به من گفته شده که دور بعدی مذاکرات ایران و آمریکا، به ۷ مه (چهارشنبه آتی) موکول شده است.
خبرنگار «اکسیوس» نیز به نقل از برخی منابع خود از برگزاری احتمالی دور چهارم مذاکرات در هفته پیش‌رو خبر داد.
