مروری بر زندگی حجت‌الاسلام علیرضا اعرافی؛ از مدیریت حوزه‌های علمیه سراسر کشور تا عضویت در شورای نگهبان
روزنو :حجت‌الاسلام علیرضا اعرافی، روحانی و فقیه شیعه ایرانی متولد سال ۱۳۳۸ در شهر میبد از توابع استان یزد است. وی یکی از چهره‌های شناخته‌شده در میان نهادهای علمی، فرهنگی و حوزوی جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود و در حال حاضر مسئولیت‌های مهمی همچون مدیریت حوزه‌های علمیه سراسر کشور، عضویت در شورای نگهبان، نمایندگی استان تهران در مجلس خبرگان رهبری و نیابت دوم ریاست آن مجلس را برعهده دارد.
او از سال ۱۳۷۱ تاکنون، امام جمعه شهر میبد بوده و در سال ۱۳۹۳ نیز به امامت جمعه شهر قم منصوب شد. همچنین، در فاصله سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۷ ریاست جامعة‌المصطفی العالمیه را بر عهده داشت؛ نهادی که وظیفه آموزش طلاب غیرایرانی را در نقاط مختلف جهان بر دوش دارد. وی از سال ۱۳۹۵ به‌عنوان مدیر حوزه علمیه قم و سپس کل حوزه‌های علمیه سراسر کشور منصوب شد. افزون‌بر این، او مسئولیت حوزه‌های علمیه خواهران و برادران میبد را نیز به عهده داشته است.
پیشینه خانوادگی و تحصیلات
اعرافی در خانواده‌ای مذهبی زاده شد. پدرش، محمدابراهیم اعرافی، از روحانیان بانفوذ میبد و از نزدیکان سید روح‌الله خمینی بود. وی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، در فضای خفقان دوران پهلوی، نماز جمعه برپا می‌کرد و حتی به گفته منابع، گاه با سلاح به خطبه‌خوانی می‌پرداخت. درباره او کتاب‌هایی از جمله «دل‌شده کوچه خدا» و «شیخ نارین» نگاشته شده است. مادر علیرضا اعرافی نیز از نوادگان کاظم ملک‌افضلی اردکانی بود.
اعرافی تحصیلات کلاسیک را در زادگاه خود آغاز کرد و پس از طی بخشی از دروس ادبیات، در سال ۱۳۴۹ راهی قم شد تا ضمن ادامه تحصیل در مدرسه، وارد فضای آموزشی حوزه علمیه نیز شود. وی دروس مقدماتی و سطح را پشت سر گذاشت و در سال ۱۳۵۶ به درس خارج راه یافت. از همان سال‌های ابتدایی حضور در قم، به مطالعات گسترده‌ای در زمینه‌های فلسفه اسلامی، اخلاق، منطق و زبان‌های عربی و انگلیسی پرداخت. او همچنین در دوره‌های تربیتی دفتر همکاری حوزه و دانشگاه (زیرمجموعه پژوهشگاه حوزه و دانشگاه) شرکت کرد و در کنار آن، در تعطیلات به مباحثه تفاسیر اسلامی مانند تفسیر المیزان و شرح نهج‌البلاغه ابن‌ابی‌الحدید پرداخت.
در میان اساتید وی، نام‌هایی چون علی مشکینی، سید کاظم حائری، مرتضی حائری یزدی، محمد فاضل لنکرانی، حسین وحید خراسانی، قافی یزدی، میرزا جواد تبریزی و عبدالله جوادی آملی دیده می‌شود. همچنین بخشی از درس اسفار را نزد شهید مرتضی مطهری گذراند. از جمله متون مورد مطالعه وی می‌توان به «فلسفتنا» و «اقتصادنا» نوشته سید محمدباقر صدر اشاره کرد.
سمت‌های اجرایی و فرهنگی
حجت‌الاسلام اعرافی طی دهه‌های گذشته در مسئولیت‌های متعددی ایفای نقش کرده است. در سال ۱۳۸۱، رهبر جمهوری اسلامی او را به ریاست مرکز جهانی علوم اسلامی منصوب کرد. بر اساس برنامه‌ریزی ارائه‌شده از سوی اعرافی، ساختار جدیدی به نام جامعة‌المصطفی تأسیس شد که از سال ۱۳۸۷ با حکم رهبری جایگزین مرکز جهانی علوم اسلامی گردید. اعرافی از همان آغاز به کار جامعة‌المصطفی تا آبان ۱۳۹۷ ریاست آن را بر عهده داشت. در یکی از گفت‌وگوهای خود، مدعی شد که «از طریق این جامعه، تاکنون پنجاه میلیون نفر در سراسر دنیا شیعه شده‌اند.»
در سال ۱۳۹۰، با حکم رهبر جمهوری اسلامی، به عضویت حقیقی شورای عالی انقلاب فرهنگی درآمد. در سال ۱۳۹۵ نیز با رأی شورای عالی حوزه علمیه قم، مسئولیت اداره حوزه‌های علمیه سراسر کشور به وی واگذار شد. در کنار این مسئولیت، مدیر حوزه علمیه قم و مسئول حوزه‌های علمیه خواهران و برادران در میبد نیز بوده است.
امامت جمعه
پس از درگذشت پدرش، حجت‌الاسلام اعرافی در سال ۱۳۷۱ به عنوان امام جمعه میبد منصوب شد. این مسئولیت تاکنون ادامه دارد. در سال ۱۳۹۳ نیز به امامت جمعه قم رسید و نخستین خطبه خود را با حضور محمد محمدی گلپایگانی (رئیس دفتر رهبر جمهوری اسلامی) در محل نماز جمعه قم ایراد کرد. در دوران امامت جمعه وی، بازسازی و افتتاح مجدد مصلای قم که حدود ۹ سال تعطیل بود، انجام شد. این پروژه با هدایت‌های اعرافی و پیگیری محمدباقر ولدان به نتیجه رسید و مصلا در فروردین ۱۳۹۵ مجدداً افتتاح شد.
مناصب سیاسی
اعرافی در تیرماه ۱۳۹۸ از سوی رهبر جمهوری اسلامی به عضویت فقهای شورای نگهبان منصوب شد؛ نهادی که نظارت بر تطبیق قوانین با شرع و قانون اساسی و نیز تأیید صلاحیت‌های انتخاباتی را بر عهده دارد.
او همچنین نماینده استان تهران در مجلس خبرگان رهبری است. در انتخابات پنجمین دوره این مجلس در سال ۱۳۹۴ شرکت کرد اما موفق به کسب رأی لازم نشد. با این حال، در انتخابات میاندوره‌ای سال ۱۴۰۰ با حمایت جامعه مدرسین حوزه علمیه قم توانست به مجلس خبرگان راه یابد.
در انتخابات ششمین دوره (اسفند ۱۴۰۲)، با کسب ۸۸۸٬۶۱۸ رأی در حوزه انتخابیه تهران، نفر اول شد.
سفر به واتیکان
در خردادماه ۱۴۰۱، اعرافی به واتیکان سفر کرد و با پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان، دیدار داشت. این دیدار یکی از نمونه‌های گفت‌وگوی بین‌الادیانی در سطح بالای دینی میان ایران و واتیکان به‌شمار می‌رود.
دیگر مسئولیت‌ها و عضویت‌ها
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه
عضو هیئت امنای دانشگاه فرهنگیان
عضو هیئت امنای دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم
رئیس سابق مرکز جهانی علوم اسلامی
مدیر سابق پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
معاون پژوهش حوزه علمیه قم
عضو شورای فرهنگ عمومی وزارت ارشاد
عضو شورای عالی برنامه‌ریزی وزارت علوم
عضو ناظر سند چشم‌انداز آموزش‌وپرورش
عضو شورای فرهنگی اجتماعی وزارت علوم
عضو هیئت امنای دانشگاه پیام نور، دانشگاه علمی-کاربردی و مرکز تحقیقات ژنتیک میبد
مواضع
اعرافی حوزه‌های علمیه و به‌ویژه شهر قم را در برابر «رقیبانی» همچون بی‌خدایی، بت‌پرستی و مسیحیت می‌داند و از نقش قم در دفاع از آموزه‌های شیعی سخن گفته است. او از طرفداران جدی افزایش نرخ زاد و ولد در کشور و تقابل با سیاست‌های آمریکا است. در خطبه‌های نماز جمعه قم در تیرماه ۱۳۹۶، ضمن انتقاد از برخی چهره‌های سیاسی، کسانی را که از «آشتی ملی» سخن می‌گویند، به توبه و استغفار فراخواند.
کتاب‌شناسی
برخی آثار اعرافی حاصل قلم مستقیم اوست و برخی نیز تدوین‌شده بر پایه سخنرانی‌ها و دروس حوزوی‌اش هستند. بیشتر این آثار توسط مؤسسه «اشراق و عرفان» منتشر شده‌اند که به وی وابسته است. شماری از آن‌ها موفق به دریافت جوایز علمی نیز شده‌اند. از جمله مهم‌ترین آثار او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، جلد ۱ (کتاب برتر حوزه در سال ۱۳۷۷)
تربیت فرزند، سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت، جلد ۱ (برگزیده سومین دوره کنگره دین‌پژوهان کشور در ۱۳۸۰)
آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت: امام محمد غزالی، جلد ۳ (رتبه نخست کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در ۱۳۸۲؛ نویسنده: بهروز رفیعی، زیر نظر اعرافی)
فقه تربیتی، جلدهای ۱ و ۲ (پژوهش دینی برگزیده سال‌های ۱۳۸۶ و ۱۳۸۷)
