دستیابی به توافق با تفکری خلاق!

پشت پرده سفر رییس‌جمهور به عمان چیست؟ آیا قرار است در این سفر گرهی از مشکلات موجود بر سر راه مذاکرات باز شود؟ آیا عمان ایده جدیدی را برای رسیدن به یک درک مشترک میان ایران و امریکا مطرح کرده است؟ این پرسش‌ها باتوجه به اینکه عمان به عنوان میانجی در مذاکرات ایران و امریکا نقش ویژه‌ای را ایفا می‌کند، مهم است. موضوع زمانی ابعاد گسترده‌ای پیدا کرد که برخی گمانه‌زنی‌ها خبر از وجود یک تناقض جدی میان مطالبات ایران و امریکا در مذاکرات می‌داد. امریکا که در تمام روز‌های منتهی به مذاکرات اعلام کرده بود، تنها خواسته‌اش اعتماد‌سازی برای دوری ایران از تسلیحات هسته‌ای است، ناگهان در یک چرخش آشکار اعلام کرد، غنی‌سازی صفر درصدی را نیز به لیست مطالباتش افزوده است!

 تحلیلگران معتقد بودند، فشار‌های طیف جنگ‌افروز داخل امریکا، لابی‌های اسراییلی و فشار دموکرات‌ها، دلیل این چرخش ترامپ و ویتکاف بوده است. موضع ایران در برابر این تناقض آشکار تاکید بر حقوق قانونی خود مطابق npt بود. طیف دیگری از تحلیلگران هم اعلام کردند، این اظهارات جدید سیاست‌های اعلانی امریکاست و ایالات‌متحده در سیاست‌های اعمالی خود در بطن مذاکرات، تندروی و زیاده‌خواهی نخواهد کرد. این فرضیه زمانی جدی شد که علی‌رغم همه هیاهو‌های رسانه‌های غربی درخصوص رسیدن مذاکرات به بن‌بست، عراقچی در پایان دور پنجم مذاکرات، گفت‌و‌گو‌ها را سازنده و روبه جلو ارزیابی کرد.

در یک چنین فضایی است که رییس‌جمهور راهی عمان شد تا ضمن توسعه مناسبات ارتباطی میان دو کشور، زمینه‌های ارتقای سطح روابط تجاری و اقتصادی را نیز مرور کند. «اعتماد»، اما سراغ فعالان سیاسی رفته تا روایت‌هایی از پشت پرده سفر پزشکیان و دورنمای توافق احتمالی تدارک ببیند.

محمد صادق جوادی حصار: ایران حتی در مورد غنی‌سازی انعطاف داشته است

محمد صادق جوادی‌حصار، فعال سیاسی اصلاح‌طلب در گفت‌و‌گو با «اعتماد» درباره سفر رییس‌جمهور به عمان و دورنمای مذاکرات ایران و امریکا می‌گوید: «تا به امروز عمان بیشتر نقش میانجی را در پرونده مذاکراتی ایران با امریکا به عهده داشته و بسترساز زمان و مکان گفت‌و‌گو‌ها بوده‌اند، اما پس از دور پنجم که گفت‌و‌گو‌ها بدون نتیجه مشخص به پایان رسید، طرحی که وزیرخارجه و دولت عمان مطرح می‌کند، آنها را از حالت میانجی صرف خارج و به یک طرف موثر گفت‌و‌گو‌ها بدل می‌کند.

 شاخص‌های مثبت این ایده‌پردازی‌ها در آن است که هم ایران و هم امریکایی‌ها به حسن نیت عمانی‌ها اعتراف دارند. هرچند پرونده سفر رییس‌جمهور به عمان دامنه وسیعی از مسائل سیاسی، اجتماعی و ارتباطی را شامل می‌شود، اما ممکن است پای ایده‌هایی برای رسیدن دو طرف به یک درک مشترک در راستای مطالبات خود هم در میان باشد. این فعال سیاسی ادامه می‌دهد: «یکی از احتمالات ممکن آن است که ایران و عمان دو کشوری هستند که به‌طور مشترک در تنگه هرمز مرز مشترک و مرز دریایی مشترک دارند. هر تصمیمی در خصوص دریانوردی یا تنگه هرمز باید با لحاظ کردن نظرات عمانی‌ها اتخاذ شود. ایران در دور تازه راهبرد‌های دیپلماتیک خود تلاش دارد، سطح روابط خود با کشور‌ها را ارتقا داده و این روابط را به وضعیت راهبردی برساند. در واقع ایران تلاش می‌کند مواضع عمان را به مواضع خود نزدیک سازد.»

جوادی حصار در پاسخ به این پرسش «اعتماد» که مطالبات دو طرف روشن شده، ایران رفع تحریم‌ها و غنی‌سازی در خاک خود را طلب می‌کند و امریکا اعتمادسازی برای صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران را خواستار است. چگونه می‌توان از دل این تناقضات درک مشترکی ایجاد کرد؟ می‌گوید: «به نظر من نقطه کانونی این مذاکرات آن است که دو طرف چه دستاوردی را به نفع منافع ملی خود در جهت تداوم قدرت خود تلقی کنند. اصولا نقطه پایانی را در مذاکرات نمی‌توان تصور کرد که گفته شود ایران تحت هیچ شرایطی نمی‌تواند انعطافی در مورد غنی‌سازی داشته باشد. کمااینکه ایران از غنی‌سازی ۶۰ درصد به غنی‌سازی ۲۰ درصد و از غنی‌سازی ۲۰ درصدی به غنی‌سازی ۳.۷ درصدی رسیده است.» او ادامه می‌دهد: «در واقع ایران نشان داده که راهبردهایش را در راستای منافع ملی‌اش با نهایت انعطاف تنظیم کند. قبل هم برخی افراد و گروه‌ها اعلام می‌کردند ایران با امریکای مدل ترامپ به دلیل نقش داشتن او در ترور سردار سلیمانی مذاکره‌ای نخواهد داشت، اما ایران در راستای منافع ملی خود انعطاف لازم را نشان داد. یا در نمونه دیگری، همه دیدند که ایران در ماجرای عملیات وعده صادق ۳، مطابق منافع ملی کشور و نه مطالبات برخی افراد و جریانات خاص عمل خواهد کرد.

 مثال بعدی قراردادی است که ایران با فرانسه بر سر غنی‌سازی در سال‌های بعد از انقلاب منعقد کرده، اما اروپایی‌ها زیر بار اجرای آن نرفته‌اند. از این نمونه‌ها بسیار زیاد است. این نمونه‌ها نشان می‌دهد ایران مبتنی بر منافع ملی خود عمل می‌کند، اگر توافق با امریکا در راستای منافع ملی ایران باشد، سیستم انعطاف لازم برای تحقق آن را نمایان خواهد ساخت.» این فعال سیاسی یادآور می‌شود: «این اظهارات به این معنا نیست که ایران از حق غنی‌سازی خود کوتاه می‌آید و دست از غنی‌سازی می‌کشد. اما حق غنی‌سازی و اصولا دانش هسته‌ای ایران یک ابزار قوی کنترلی است برای تحقق منافع ملی و دستیابی به مطالباتی که مردم دارند. ایران از این ابزار به شیوه‌های گوناگون می‌تواند استفاده کند. ضمن اینکه ایران باید تحریم‌ها را پشت سر نهد، دارایی‌های مسدودی خود را استیفا کند، به تجارت بین‌المللی بازگردد، نقل و انتقال بانکی خود را روان سازد و توافقی پایدار با امریکا منعقد کند.»

جوادی حصار در پایان با اشاره به اینکه طرح برخی ادعا‌ها از سوی ترامپ فاقد اهمیت بنیادین است، می‌گوید: «ترامپ قبل از جلوس در کاخ سفید می‌گفت، ۲۴ ساعته تنازع روسیه- اوکراین را حل می‌کند، اما تنش‌های دو طرف نه تنها کاهش نیافته بلکه بحران افزایش نیز داشته است. ترامپ قصد داشت، کانادا را به عنوان استان جدید ایالات متحده معرفی کند، گرینلند را به امریکا الحاق کند، غزه را از فلسطینیان خالی کند، خلیج مکزیک را خلیج امریکا نامگذاری کند و...، اما هیچکدام از این وعده‌ها محقق نشده‌اند. غنی‌سازی صفر درصدی ایران هم مطالبه‌ای است که در امتداد یک چنین مطالباتی می‌توان دسته‌بندی کرد. اما این به این معنا نیست که ایران غیر قابل انعطاف است و منافع ملی خود را نمی‌شناسد.»

ناصر ایمانی: مذاکرات تا زمان رسیدن به مطالبات ایران باید ادامه یابد

ناصر ایمانی، تحلیلگر اصولگرا از منظر متفاوتی به بحث ورود کرده و در گفت‌و‌گو با «اعتماد» درباره تبعات سفر رییس‌جمهور ایران به عمان و اینکه آیا این سفر در راستای پیگیری دکترین ایران در مذاکرات است؟ می‌گوید: «این سفر الزاما به مسائل ایران و امریکا نمی‌پردازد. نمی‌دانم چرا در فضای عمومی این تصور شکل گرفته که سفر رییس‌جمهور به عمان برای پیگیری برخی مسائل مرتبط با مذاکرات ایران و امریکاست. ایران و امریکا، روابط دیرینه و حسنه‌ای دارند و در همه فراز و نشیب‌های دهه‌های گذشته حتی در سال‌های قبل از انقلاب رابطه نزدیکی با هم داشته‌اند. آقای پزشکیان هم که بنیان دکترین سیاست خارجی خود را نزدیکی به کشور‌های منطقه گذاشته‌اند، سفر به عمان را برنامه‌ریزی و اجرایی کرده‌اند.»

 او ادامه می‌دهد: «البته ممکن است در این سفر درباره مذاکرات ایران و امریکا هم که عمان نقش میانجی را در آن دارد، صحبت شود. مدتی است برخی صحبت‌ها از گوشه و کنار شنیده می‌شود که عمانی‌ها ایده‌های تازه و بکری را برای نزدیکی بیشتر دو طرف ایران و امریکا به یک درک مشترک طراحی کرده‌اند. احتمالا این ایده‌های نو در این سفر طرح شده و مورد ارزیابی هم قرار می‌گیرند. اما معتقدم بحث اصلی این سفر روابط دوجانبه ایران و عمان و مسائل منطقه‌ای خواهد بود.» ایمانی در پاسخ به این پرسش که برخلاف برخی حاشیه‌سازی‌ها درباره غنی‌سازی صفر درصدی، عراقچی دور پنجم مذاکرات را سازنده معرفی کرد. در یک چنین فضایی تا چه اندازه احتمال دستیابی به توافق وجود دارد؟

می‌گوید: «این موضوع بسیار پیچیده است. خوشبختانه از زمان آغاز مذاکرات ایران و امریکا، دستگاه رسانه‌ای وزارت خارجه خوب عمل کرد و اطلاع‌رسانی نسبتا خوبی برای جلوگیری از بروز حاشیه‌ها انجام داد. روشن است رسانه‌های خارجی قدرت بسیاری برای فضاسازی، ایجاد حواشی و نهایتا بر هم زدن جریان اصلی مذاکرات دارند، طبیعی است که آنها در راستای مطالبات خود و مدیرانشان به انتشار اخبار و تحلیل‌ها می‌پردازند. از سوی دیگر مسوولان امریکایی هم طی ماه‌های اخیر مواضع کاملا متناقض و متفاوتی اتخاذ می‌کنند تا آب را گل‌آلود کنند.» او یادآور می‌شود: «به این دلیل تصویری که از مذاکرات منعکس می‌شود، متناقض است. بر این اساس است که با پایان یافتن یک دور مذاکرات، وقتی ناگهان آقای عراقچی اعلام می‌کنند مذاکرات سازنده و در راستای منافع ملی کشور است، افکار عمومی ایرانی تعجب کرده و جا می‌خورند. این به دلیل فضای متناقض و متکثری است که رسانه‌های غربی ایجاد کرده‌اند.

اما اینکه مذاکرات به چه سمت و سویی می‌رود، نیازمند تحلیل‌های عمیق‌تری است. معتقدم این مذاکرات، مذاکراتی است که نیاز به زمان دارد. شاید مدت‌ها برای رسیدن به یک درک مشترک نیاز باشد.» این فعال سیاسی با اشاره به اینکه صرفا پای روابط ایران و امریکا در میان نیست و فاکتور‌های بسیاری در این میان نقش دارند، می‌گوید: «از مطالبات اروپایی‌ها گرفته تا خواسته‌های کشور‌های منطقه و از حاشیه‌سازی‌های اسراییل گرفته تا دیدگاه‌های خاص روسیه، چین و... در این مذاکرات مطرح و اثرگذار هستند. ممکن است ایران و امریکا به زودی به یک توافق کلی و نسبی دست پیدا کنند و گفت‌و‌گو درباره مسائل جزیی و فنی در آینده ادامه داشته باشد.»

ایمانی در پایان یادآور می‌شود: «دسترسی به توافق هم فقط به خواسته ایران و امریکا مرتبط نیست. تحولات بسیاری در سطح جهان در حال وقوع است و ممکن است مذاکرات از این تحولات اثر بپذیرد. اساسا همین تحولات جهانی بودند که ترامپ را ناچار به انجام گفت‌و‌گو با ایران کردند. باید دید ضرورت‌های اقتصادی، مسائل ژئوپلیتیک، ژئواکونومیک و... چه شرایطی را پیش پای دو سوی این مذاکرات می‌گذارد. البته این امر به این معنا نیست که تداوم مذاکرات وقت تلف کردن است. قطعا این مذاکرات سودمند است. مذاکرات تا زمان رسیدن به مطالبات ایران باید ادامه یابد. نهایتا نیز معتقدم ایران در راستای منافع خود به دستاورد‌های مورد نظر می‌رسد.»