چگونه طیفی از منتقدان مذاکرات تغییر مسیر دادند؟

در هفته گذشته سیدمحمود نبویان، نماینده مجلس و عضو ارشد جبهه پایداری به همراه ۳ چهره دیگر که مجموعه‌ای کامل از شمایل ضدیت با برجام و مذاکرات پسابرجام هستند در یک نشست در خبرگزاری دانشجو وابسته به بسیج دانشجویی حاضر و در پاسخ به سوالات طرح شده در این نشست «غنی سازی ۲۰ درصد را یکی از این خطوط قرمز ایران در مذاکرات فعلی» اعلام کردند.

به گزارش روزنو، سیدمحمود نبویان در پاسخ به سوال یکی از حاضران در این برنامه گفت: «ترامپ از برجام خارج شد. سطح غنی سازی برجام چقدر بود؟ ۳.۶۷. [از نظر ترامپ]یک درصد هم شده پایین‌تر باشد. توجه، توجه. ما حتما از ۲۰ درصد پایین‌تر نخواهیم آمد. امریکا هم بداند. گوش کنید چه عرض می‌کنم. در حد نیاز؛ این قید را دقت کنید. من می‌فهمم چه می‌گویم. حرف دهانم را می‌فهمم. [غنی سازی]۴ درصد اصلا. [غنی سازی]در حد صنعتی حتما حفظ خواهد شد. حتما بالاتر از آن ۳.۶۷ درصد [خواهد بود.]ذخایر [اورانیوم]هیچ وقت به خارج از کشور نخواهد رفت. اینها چیز‌هایی است که ان شاءالله مذاکره کنندگان ما در دایره این چارچوب حرکت خواهند کرد.» او بعد از این صحبت‌ها با تشویق چند نفر از اعضای داخل سالن روبه رو شد. او سپس درباره غنی سازی ۶۰ درصدی گفت: «۶۰ درصد را هم من اینجا عرض بکنم، اشکالی ندارد. ۶۰ درصد هم قابل معامله است، اگر تحریم‌ها را برمی دارند، اشکالی ندارد. اما ۲۰ درصد را [جمله ناتمام می‌ماند]. ما در تحریم‌ها یک گرفتاری که داشتیم، گفتند فقط تحریم هسته‌ای. متاسفانه رفتند و تعهد دادند. ایرادی ندارد؛ جناب امریکا شما تحریم بانک مرکزی را برمی دارید؟ بله من از ذیل عنوان هسته‌ای تحریمش را برداشتم. می‌برد ذیل موشکی و... یعنی هیچ [تحریمی]برداشته نشده. این دفعه آقا [مقام معظم رهبری]نیز فرمود این مسیر برای تامین منافع ملت ایران [است.]اول آنها باید انجام دهند و ما راستی آزمایی کنیم. ما کاری نداریم بانک مرکزی ما تحریم است، عنوان آن هسته‌ای است یا چیز دیگر. تحریم بانک مرکزی باید برداشته شود.» این نشست خبری - تحلیلی در خبرگزاری دانشجو با حضور سید محمودنبویان، نایب رییس کمیسیون امنیت ملی مجلس و عضو جبهه پایداری، فریدون عباسی رییس اسبق سازمان انرژی اتمی، علی خضریان، عضو کمیته هسته‌ای و امیرحسین ثابتی، نماینده تهران در مجلس برگزار شد. برگزاری این نشست و چهره‌های حاضر در آن از چند جهت قابل توجه است؛ نخست اینکه حضور همزمان دو چهره همچون امیرحسین ثابتی و نبویان در این نشست که در ماه‌های اخیر بعد از تنشی غیرمستقیم درباره موضوع ابلاغ قانون حجاب نماد شکاف‌هایی در جریان پایداری و حلقه سعید جلیلی شده بودند، قابل توجه است.

مورد دوم نیز اینکه اگرچه از منظر تعداد چهره‌ها و فضاسازی صورت گرفته علیه مذاکرات قیاس بین این نشست با ماجرای همایش دلواپسان چندان منطقی نیست، اما همین تفاوت‌ها در جمعیت و پراکندگی این چهره‌ها در نشست‌ها و برنامه‌های صداوسیما و سخنرانی‌های دیگر خبر از تغییر و استحاله درون جریان ضدمذاکرات را دارد. استحاله‌ای به سمت محدود شدن البته با قید این نکته که حلقه‌ای که هنوز مخالف مذاکرات است هم سرسخت‌ترین مواضع را علیه مذاکرات و توافق دارد و خود را حلقه سخت نظام می‌داند و هم در تداوم مواضع انتقادی خود سرسختی جدی دارد.

تفکیک در دلواپسان؛ از دلواپسی برای تداوم نظام تا طلبکاری حلقه سخت نظام

با مرور رخداد‌ها و موضع گیری‌های چهره‌های حاضر در این نشست به خوبی مشخص است که در بین طیفی که در سال ۱۳۹۳ دلواپسان خوانده می‌شدند تفکیک‌های جدی رخ داده است. «دلواپسیم: همایش بزرگ مخالفان توافق با امریکا» نام همایشی بود که در تاریخ ۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۳ در محل سفارت سابق امریکا در تهران (مجتمع ۱۳ آبان) برگزار شد. در این همایش علاوه بر اعتراض به توافق احتمالی ژنو، دولت حسن روحانی و سیاست‌های خارجه آن نیز مورد انتقاد قرار گرفت. هدف غایی برگزارکنندگان همایش، ایجاد جریانی برای جلوگیری از توافق نهایی ایران با گروه پنج به علاوه یک بود. با برگزاری این همایش، واژه «دلواپس» به سرعت وارد واژگان فرهنگ سیاسی ایرانیان شد. حساسیت عمومی به واژه «دلواپس» افزایش یافت و به آن معنای تازه‌ای بخشید.

در نماز جمعه روز پنجم تیر ۱۳۹۴ نشریاتی از جمله ماهنامه «شهدای اسلام» در انتقاد از عملکرد مذاکره کنندگان هسته‌ای توزیع شد که در آنها تیتر‌هایی نظیر «جام زهر ادامه دارد...»، «روحانیونی که با کفر صلح کردند» و «پشت پرده توافق» وجود داشت. خبرآنلاین پس از ذکر اینکه رهبر جمهوری اسلامی مذاکره کنندگان را «امین، غیور، شجاع و متدین» نامیده است، این حرکت را منتسب به «دلواپسان» کرد. در میان این طیف دلواپس چهره‌هایی همچون فریدون عباسی، سید محمود نبویان و حمید رسایی بیش از بقیه فعالیت داشتند. همین چهره‌ها امروز هم ادامه مسیر را طی می‌کنند با این تفاوت که حالا امیرحسین ثابتی نیز به جمع آنها اضافه شده است. این حذف و اضافه البته همراه با استحاله و تفکیک هم در جریان دلواپس بوده است. بخشی از این جریان دلواپس یک دهه گذشته حالا تنها روی موضوع مخالفت با مذاکرات تفاهم دارند و در مسائل دیگر اختلافات جدی عیان شده است. بعد از اصرار و پیگیری طیفی از نیرو‌های انقلابی با تابو «امت حزب الله» برای اصرار در جهت ابلاغ قانون حجاب و عفاف به رغم توقف ابلاغ این قانون ذیل مصوبه شورای عالی امنیت ملی سید محمود نبویان به یکباره وارد فاز تقابلی شدیدی با چهره‌هایی همچون حمید رسایی و امیرحسین ثابتی شد. اسفندماه سال گذشته نبویان، عضو ارشد جبهه پایداری و از تندروترین چهره‌های سال‌های اخیر در جناح راست در ویدیویی به شدت از رفتار‌های طیف جوان‌تر جبهه انقلاب انتقاد و تاکید کرده که مطلوب اصلی حفظ نظام است و اگر قانون حجاب موجب تضعیف نظام است، باید کنار گذاشته شود. این اظهارات از چند جهت مهم و قابل ارزیابی است؛ نخست اینکه نبویان- نفر اول رای تهران در انتخابات مجلس دوازدهم- از تندروترین چهره‌های جناح راست در سال‌های اخیر بوده و روایت مخالفت او با دولت روحانی، برجام، ظریف، اصلاح طلبان و حالا با تعیین خط قرمز غنی سازی ۲۰ درصد برای کشور کماکان ادامه دارد، اما به نظر می‌رسد او به عنوان نمادی از بخشی از طیف سوپرانقلابی‌ها یا آنها که در یک دهه گذشته در ماجرای برجام به عنوان دلواپس دور هم جمع شده بودند حالا مرزبندی‌های دیگری با بخش دیگری از این طیف پیدا کرده است. سه ماه پیش از آن وقتی خبر توقف ابلاغ قانون حجاب و عفاف ذیل مصوبه دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی منتشر شد، بخشی از سوپرانقلابی‌ها با نمایندگانی همچون حمید رسایی و امیرحسین ثابتی مجری تهدیدی شدند که دو سال پیش یامین پور بیان کرده بود. برای این طیف نهادی همچون شعام با همه حقوق قانونی و اختیارات اداری نمی‌تواند و نباید مانع ابلاغ قانونی شود که زیر دست آنها پخته شده است. چرا؟ چون آنها حلقه سخت نظام هستند و اجازه نمی‌دهند جمهوری اسلامی مطابق ادبیات و روایت وحید یامین پور در مسیر «سکولار شدن» بیفتد.

موضوعی که حمید رسایی در همان زمان با تاکید بر آن بر نبویان تاخت و در توییتی نوشت: «در خصوص عدم ابلاغ قانون حجاب اول گفتند مصوبه شورای عالی امنیت ملی است. وقتی تکذیب شد، گفتند شورا که، نه دبیرخانه اش نامه زده. دیدند مبنای قانونی، ندارد، گفتند شورا تصویب کرده هر چیزی باعث تنش می‌شود، دبیرخانه می‌تواند جلویش را بگیرد! این تشتت اقوال یعنی هیچ کدام درست نیست و فقط بهانه ساکت کردن مردم است. بعد از همه اینها ناگهان برادری که مردم از او انتظار نداشتند، برای این تخلف قانونی، لباس شرعی دوخت! برای خیلی‌ها موضع نبویان قابل هضم نبود. برخی متاسف، برخی عصبانی و البته جماعتی پشکن می‌زنند که خوب اینها را روبه روی هم قرار دادیم. برای من، اما عجیب نبود، چون فقط تحلیل‌های ایشان در برجام را واقعی می‌بینم.» محمود نبویان، اما شمایل طیف دیگری از سوپرانقلابیون است. طیفی که می‌گوید اولویت اصل نظام است و در مقابل احکام نهاد‌های داخل نظام به رغم دلخوری و رنجوری سکوت می‌کند. همان زمان، اما امیرحسین ثابتی سعی کرد با بیان مواردی هم به نبویان یادآوری کند که کارنامه اش در مخالفت با مذاکرات غیرقابل انکار است هم به طرف مقابل و دولت یادآوری کند که اگرچه در مواردی مثل قانون حجاب و عفاف اختلافات رخ نموده است، اما در موضوع مذاکرات هنوز ائتلاف‌ها و اتحاد‌ها برای زمین زدن توافق پابرجاست.

همان زمان هم ثابتی با اشاره به تفاوت دیدگاه‌های نبویان و طیف نیرو‌های جلیلی درباره موضوع ابلاغ قانون حجاب، اما در مورد نبویان تاکید کرد: ««افرادی در مجلس یازدهم هستند که یک نفره کار یک مجلس را کردند. آن فرد سیدمحمود نبویان بود. وقتی همین دولت در راهبرد خطا می‌خواست برجام را امضا کند، نبویان نگذاشت. او نشان داد که صندلی یک نفر مجلسی کار می‌تواند جای ۲۹۰ نفر کارکرد داشته باشد.»

خالص سازی در دلواپسان؛ چگونه طیفی از منتقدان مذاکرات و توافق تغییر مسیر دادند

به نظر می‌رسد بخشی از نیرو‌های سیاسی که به طور جدی با برجام مخالف بودند امروز دست از رویه‌های قبلی خود برداشته‌اند. این تقسیم بندی نیز نوع دیگری از استحاله در دل جریان دلواپس است. مشخص‌ترین نمونه این موضوع نیز علی باقری کنی است که از منتقد دیروز فاصله گرفت و امروز دیگر نشان دلواپس بر سینه ندارد. او که بعد از انتصاب عباس عراقچی به عنوان وزیر امور خارجه و با تمام شدن ماموریتش به عنوان سرپرست وزارت امور خارجه به عنوان دبیر شورای راهبردی روابط خارجی منصوب شد، شمایل کامل تغییر دیدگاه‌ها درباره مذاکره و ارتباط با غرب است. از ابتدای آغاز به کار باقری کنی در دولت سیزدهم شایعات و صحبت‌هایی درباره فاصله بین جلیلی و باقری کنی شنیده می‌شد، اما اسفند ماه سال گذشته امیرحسین ثابتی از چهره‌های اصلی حلقه سعید جلیلی به صراحت از این اختلاف و جدایی سخن گفت. ثابتی در گفت‌و‌گو با خبرگزاری دانشجو درباره این اختلاف گفته است: «علی باقری شخصا آدم محترمی است و هیچ وقت چیز بدی از شخص شان ندیدم. در ماجرای برجام نظر علی باقری خیلی عوض شد. علی باقری با جلیلی اختلاف بر سر برجام پیدا کرده‌اند. یک بار باید سه، چهار ساعت با باقری به خاطر عوض شدن نظرش بر سر برجام گفت‌و‌گو کنم. جنس علی باقری را جنس ظریف و روحانی نمی‌دانم.» باقری کنی البته تنها یک نمونه در این ماجرا است. آزمودن رویه‌های غیربرجامی در سال‌های اخیر برخی از منتقدان دیروز را به نقطه‌ای رسانده که باقری کنی در مواجهه با واقعیت به آن رسید. در این بین البته هسته مرکزی دلواپسان بیکار ننشسته‌اند و یارگیری‌های جدیدی داشتند.

پیاده نظام جلیلی و سکوت فرمانده ضدتوافق

سعید جلیلی که اخبار و شنیده‌هایی از ادامه فعالیت ستاد انتخاباتی اش با گذشت نزدیک به یک سال از اتمام انتخابات شنیده می‌شود، طی ماه‌های گذشته درباره موضوع مذاکرات در نوعی سکوت راهبردی قرار داشت. به نظر می‌رسد با ادامه دار شدن مذاکرات او سعی دارد هم با حفظ سکوت قبلی ادامه مسیر بدهد و هم طیف سیاسی نزدیک به خود را عیله مذاکرات و توافق احتمالی فال کند. جلیلی با این راهبرد هم خود را از صف مخالفان مذاکره جدا کرده و هم نیت قبلی و افکار ضدتوسعه و مذاکره خود را پیگیری می‌کند. آنچه در روز‌های اخیر در قالب تجمع مقابل وزارت امور خارجه یا کمپین نه به مذاکره در حال انجام است در قالب این سناریو زیرنظر سعید جلیلی قابل تحلیل است. در این شرایط سعید جلیلی در سکوت ظاهری در حال سازماندهی نیرو‌های تحت مدیریت خود از طریق حلقه نزدیکانش است؛ مشخصا از طریق امیرحسین ثابتی که در این نشست حضور دارد و حمید رسایی که پای ثابت تخریب تیم مذاکره کننده در کانال تلگرامی و البته صداوسیما است.

مشخصا برخی نمایندگان نزدیک به او در روز‌های اخیر به طور مستقیم و غیرمستقیم از مذاکرات انتقاد کرده و حصول هرگونه توافق را با تندترین ادبیات محکوم کرده‌اند. از این منظر جلیلی مشخصا هم صدای مخالفت را بیان می‌کند و هم مسوولیت تاریخی و رسانه‌ای آن را از گردن خود باز می‌کند. نباید فراموش کرد که جلیلی صداوسیما را با خود همراه دارد. برادران جلیلی با سلطه فکری کامل بر صداوسیما اصلی‌ترین رسانه کشور را در مقابل مذاکره قرار داده‌اند. اینکه خبرنگار نه چندان خوشنام صداوسیما در ماه‌های اخیر و در زمان طرح بحث‌های مختلف درباره موضوع مذاکرات مستقیم و غیرمستقیم مستقیما با طرح سوال از عباس عراقچی وزیر امور خارجه مبنی بر اینکه «طرفین مذاکره چه کسانی هستند» سعی در هزینه تراشی سیاسی برای دولت دارد نشان می‌دهد صداوسیما از ابتدای کار هدف حملات خود را مشخص کرده و به جای امریکا، دولت پزشکیان را زیر ضرب گرفته است. حمید رسایی در حضور اخیر خود در صداوسیما گفته است که در دوره برجام هرکاری که آنها خواستند کردیم. سیاست خارجی ما سیاست خارجی التماسی شده بود. من آن روز در مجلس به آقای ظریف گفتم شما مثل دروازه بانی می‌مانی که یک چهارم دروازه را محکم نگه داشته، سه چهارم را رها کرده. تازه از همان یک چهارم هم گل خورده! او با بیان اینکه مساله اصلی نه گفتن ما به آنهاست، گفت: پرسش اساسی این است که حد عقب نشینی کجاست؟ تا چه اندازه باید کوتاه بیاییم تا آنان دست از فشار بردارند؟ قرآن می‌فرماید تا زمانی که از آنها تبعیت نکنید، از شما راضی نخواهند شد. یعنی تنها در صورت تبعیت کامل، ممکن است فشار‌ها کاهش یابد. وی یادآور شد: به خاطر دارم در سال ۱۳۹۲، پس از پیروزی آقای روحانی در انتخابات، پارلمان اروپا بیانیه‌ای صادر کرد و مدعی شد که این انتخابات دموکراتیک نبوده است؛ دلیل آن را هم اینگونه بیان کردند که در ایران ازدواج هم جنس گرایان مجاز نیست. این نشان می‌دهد که آنها حتی در حوزه حقوق بشر، تا نقطه نهایی خودشان پیش می‌روند. اگر امروز با برخی افراد که با اصل انقلاب نیز زاویه دارند درباره این موضوع گفت‌و‌گو کنیم، آنها نیز این مسائل را نمی‌پذیرند. اما طرف‌های غربی صراحتا همین خواسته‌ها را مطرح می‌کنند و هیچ ابایی از پیش بردن چنین دستورکاری ندارند. وقتی اصلی‌ترین رسانه کشور در دست این جریان است، وقتی نمایندگانی در مجلس هستند که لعن و دشنام را حواله مذاکره و مذاکره کننده کنند دیگر چه نیاز به توییت و سخنرانی جلیلی است؟!

در این شرایط جلیلی از تمامی ابزار‌های خود در جهت فشار بر مذاکره کنندگان و ارسال پالس‌های پرتنش به مذاکرات استفاده کرده و می‌کند و در سکوت منتظر بر هم خوردن همه چیز است تا بعد دوباره صدای ناطق باشد و بگوید که «همان شد که گفتیم.» فراموش نکنیم در غائله حجاب و رفع فیلتر و برکناری طرف از دولت هم خود جلیلی کمتر به صورت مستقیم به مخالفت بر می‌خاست، اما نیرو‌های تحت امر او از ستاد امر به معروف و نهی از منکر تا مجلس و کف خیابان صدای بلند دیدگاه‌های او بودند. حالا باید منتظر ماند و دید صف بندی مخالفان مذاکره به یک نشست چهار نفره در داخل یک خبرگزاری محدود می‌شود یا جدی شدن احتمال توافق بخش خالص شده دلواپسان یک دهه گذشته را جدی‌تر از قبل به تکاپو می‌اندازد.