گزارش گروسی ایران را به سمت صلح پیش می‌برد یا نزاع؟
روزنو :گزارش اخیر گروسی احتمال تصویب قطعنامه‌ای سختگیرانه‌تر را افزایش داده و در صورت ارجاع پرونده به شورای امنیت، ممکن است فشارها و تحریم‌های جدیدی به دنبال داشته باشد که به تشدید تنش‌ها و ناکامی در مذاکرات هسته‌ای منجر می‌شود
در شرایطی که مذاکرات هسته‌ای میان ایران و قدرت‌های جهانی در وضعیتی شکننده قرار دارد، ارائه پیش‌نویس قطعنامه‌ای علیه تهران از سوی تروئیکای اروپایی به شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، بار دیگر فضای دیپلماسی هسته‌ای را متشنج کرده است. این اقدام که با حمایت ایالات متحده صورت گرفته، نه تنها می‌تواند بر روند گفت‌و‌گو‌های جاری سایه بیاندازد، بلکه پیامد‌های حقوقی و سیاسی عمیقی برای برنامه هسته‌ای ایران و روابط کشورمان با جامعه جهانی در پی خواهد داشت.
اتهام‌زنی‌های فنی یا فشار سیاسی؟
به گزارش روز نو، پیش‌نویس قطعنامه تروئیکای اروپایی بر دو محور اصلی استوار است: ادعای عدم همکاری لازم ایران با آژانس طبق توافقنامه پادمانی و عدم ارائه توضیحات فنی معتبر درباره وجود ذرات اورانیوم با منشأ انسانی در سایت‌های اعلام نشده. کشور‌های اروپایی و آمریکا مدعی هستند که این ناکامی‌ها مانع از فعالیت‌های تأیید آژانس شده و اجازه نمی‌دهد ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران به طور قطعی تأیید شود. آنها از ایران خواسته‌اند که مکان‌های مواد و تجهیزات هسته‌ای آلوده را اعلام کرده و دسترسی لازم برای بازرسی و نمونه‌برداری را فراهم کند. این اتهامات در حالی مطرح می‌شود که رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در گزارش‌های محرمانه و عمومی خود به شورای حکام، ادعا‌های مشابهی را تکرار کرده است. او در گزارشی مدعی شده که ایران در سال‌های پیش از ۲۰۰۳ در چهار مکان ادعایی فعالیت‌های هسته‌ای با مواد اعلام‌نشده انجام داده است. گروسی همچنین به توقف اجرای کد اصلاحی ۳.۱ توافقنامه پادمان توسط ایران اشاره کرده و آن را مغایر با تعهدات حقوقی ایران دانسته است. نگرانی دیگر آژانس، انباشت سریع اورانیوم با غنای بالا است؛ بر اساس گزارش اخیر آژانس، ایران تا ۱۷ مه ۴۰۸.۶ کیلوگرم اورانیوم با خلوص ۶۰ درصد غنی‌سازی کرده که نسبت به گزارش قبلی افزایش قابل توجهی داشته و تنها یک قدم فنی با غنی‌سازی تسلیحاتی (۹۰ درصد) فاصله دارد. مدیرکل آژانس تأکید کرده که پاسخ‌های ایران تاکنون قانع‌کننده نبوده و آژانس نمی‌تواند از اشتباهات و قصور‌های احتمالی در پاسخ‌های دریافتی چشم‌پوشی کند.
تهران: آژانس ابزار فشار شده است
مقامات ایران به شدت به این رویکرد و اتهامات واکنش نشان داده‌اند. سخنگوی وزارت امور خارجه، اسماعیل بقایی، این گزارش‌ها و پیش‌نویس قطعنامه را کاملاً سیاسی و غیرواقعی توصیف کرده و تأکید کرده است که تهران زیر بار فشار‌های سیاسی نخواهد رفت. بقایی خاطرنشان کرده که در گزارش اصلی آژانس، هیچ گزارشی از عدم پایبندی ایران به تعهدات یا انحراف از مسیر صلح‌آمیز وجود ندارد و قطعنامه پیشنهادی ایران را به عدم پایبندی متهم کرده، در حالی که این موضوع در گزارش اصلی ذکر نشده است. وزیر امور خارجه ایران نیز با انتقاد از اقدام تحریک‌آمیز آمریکا و سه کشور اروپایی، هشدار داده است که هرگونه تصمیم نسنجیده علیه ایران با واکنش مناسب مواجه خواهد شد و مسئولیت عواقب آن بر عهده طرف‌هایی است که آژانس را به ابزاری سیاسی تبدیل می‌کنند.
گزارش اخیر گروسی احتمال تصویب قطعنامه‌ای سختگیرانه‌تر را افزایش داده و در صورت ارجاع پرونده به شورای امنیت، ممکن است فشارها و تحریم‌های جدیدی به دنبال داشته باشد که به تشدید تنش‌ها و ناکامی در مذاکرات هسته‌ای منجر می‌شود
در همین راستا، اسنادی که به تازگی از سوی وزارت اطلاعات ایران منتشر شده، ادعا می‌کند که نامه‌های رسمی و محرمانه ایران به آژانس از طریق کانال‌های پنهان در اختیار نهاد‌های جاسوسی رژیم صهیونیستی قرار گرفته است. یک منبع آگاه در این زمینه تأکید کرده که این اسناد نشان می‌دهد آژانس به جای ایفای نقش بی‌طرفانه، به ابزاری در خدمت اهداف رژیم صهیونیستی تبدیل شده است. این افشاگری، سابقه مشکوک آژانس در نقض حریم اطلاعاتی کشور‌ها را تأیید می‌کند. در حقیقت این اسناد پرده از همکاری‌های پنهان نهاد‌های بین‌المللی با قدرت‌های غربی و رژیم صهیونیستی برداشته و سوگیری‌های آژانس را نشان می‌دهد. مقامات ایرانی همچنین بر این باورند که رویکرد کنونی آژانس، تلاشی برای ایجاد پرونده‌ای ساختگی علیه ایران است و این فشارها بخشی از تلاش‌های قدرت‌های بزرگ برای محدودسازی قدرت راهبردی و اقتصادی ایران است. ابراهیم متقی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل، شورای حکام را نهادی سیاسی و امنیتی می‌داند که قدرت‌های بزرگ از آن برای این منظور استفاده می‌کنند.
پیامد‌های احتمالی قطعنامه
در صورت تصویب قطعنامه، احتمال ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل افزایش می‌یابد. این امر می‌تواند زمینه‌ساز اتهامات رسمی‌تر و تصویب قطعنامه‌های جدیدی شامل تحریم‌های گسترده‌تر علیه ایران شود. فعال‌سازی مکانیسم ماشه که به بازگشت تحریم‌های بین‌المللی منجر می‌شود، از دیگر پیامد‌های جدی است که می‌تواند فشار‌های اقتصادی شدید بر ایران وارد کند. این وضعیت نه تنها می‌تواند به افزایش نارضایتی اجتماعی و اعتراضات داخلی منجر شود، بلکه احتمال حملات نظامی اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران را نیز افزایش می‌دهد. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، و مقام‌های دفاعی این رژیم بار‌ها بر آمادگی برای اقدام نظامی تأکید کرده‌اند و این گزینه همچنان در دستور کار آنها قرار دارد.
از سوی دیگر، تصویب قطعنامه سیگنالی منفی به بازار‌های بین‌المللی ارسال می‌کند و می‌تواند به کاهش ارزش پول ملی در داخل کشور دامن بزند. تحلیلگران بر این باورند که گزارش اخیر گروسی احتمال تصویب قطعنامه‌ای سختگیرانه‌تر را افزایش داده و در صورت ارجاع پرونده به شورای امنیت، ممکن است فشارها و تحریم‌های جدیدی به دنبال داشته باشد که به تشدید تنش‌ها و ناکامی در مذاکرات هسته‌ای منجر می‌شود.
گزینه‌های روی میز ایران
مقامات ایرانی اعلام کرده‌اند که برای بدترین حالت آماده شده‌اند و دست بسته نخواهند بود. پاسخ ایران به قطعنامه احتمالی در شورای حکام، شکل فنی-سیاسی خواهد داشت و بستگی به نوع و محتوای قطعنامه دارد. بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی، اظهار کرده که این بار علاوه بر موضع‌گیری در مقابل سه کشور اروپایی و آمریکا، در برابر آژانس نیز موضع‌گیری خواهند کرد؛ چرا که ایران نهایت همکاری را با آژانس داشته و اگر آژانس قدردان نباشد، همکاری‌ها به سطح عادی کاهش خواهد یافت.
رویکرد کنونی آژانس، تلاشی برای ایجاد پرونده‌ای ساختگی علیه ایران است و مقامات ایرانی اعلام کرده‌اند که برای بدترین حالت آماده شده‌اند و دست بسته نخواهند بود. پاسخ ایران به قطعنامه احتمالی در شورای حکام، شکل فنی-سیاسی خواهد داشت و بستگی به نوع و محتوای قطعنامه دارد
از جمله اقداماتی که ایران ممکن است در واکنش به این قطعنامه در نظر بگیرد، افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم (حتی تا ۹۰ درصد)، بالا بردن ذخایر اورانیوم غنی‌شده، توسعه و گازدهی به سانتریفیوژ‌های پیشرفته‌تر، اعمال محدودیت‌هایی برای بازرسی‌های آژانس، ورود به حوزه‌های حساس و غیرممنوعه و گسترش تاسیسات هسته‌ای است. این اقدامات در شرایطی مطرح می‌شوند که فشار کشور‌های غربی از طریق آژانس بر ایران افزایش یافته و نگرانی‌ها درباره برنامه هسته‌ای این کشور بیشتر شده است.
مجلس شورای اسلامی نیز در بیانیه‌ای بر عدم اعتماد به آمریکا و روند کنونی مذاکرات تأکید کرده و هشدار داده که آمریکا و رژیم صهیونیستی در تلاشند تا مذاکرات را به تله‌ای برای ایران تبدیل کنند. نمایندگان مجلس تأکید کردند که حقوق ملت ایران طبق معاهده NPT قابل مذاکره مجدد نیست و هر طرحی که به این حقوق تعرض کند، باید رد شود. رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز با تأکید بر اهمیت صنعت هسته‌ای به عنوان «صنعت زندگی»، از حمایت کامل مجلس از دانش هسته‌ای کشور خبر داده و خاطرنشان ساخته که ابزار‌های قدرت و پاسخ‌های لازم برای مقابله با شیطنت‌های احتمالی طرف‌های غربی در شورای حکام پیش‌بینی شده است.
چشم‌انداز دیپلماسی؛ فرصت‌های محدود و بازیگران جدید
در میان این تنش‌ها، تلاش‌های دیپلماتیک نیز به طور کامل متوقف نشده است. مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا ادامه دارد و سخنگوی وزارت امور خارجه ایران اعلام کرده است که دور ششم مذاکرات روز یکشنبه ۲۵ خرداد ماه برگزار خواهد شد. رافائل گروسی نیز با وجود تکرار ادعا‌های سیاسی، به همکاری‌های اخیرش با ایران و ایالات متحده اشاره کرده و از نقش بی‌طرفانه آژانس در تأیید توافقات جدید سخن گفته است. او تأکید کرده که تنها راه پیش‌رو، یک راه‌حل دیپلماتیک است که باید با ترتیبات راستی‌آزمایی آژانس پشتیبانی شود. در این شرایط، روسیه به عنوان یک بازیگر قدیمی و تازه‌نفس در حال بازگشت به صحنه دیپلماسی است و مقامات روس از آمادگی خود برای میانجی‌گری و کمک عملیاتی در حوزه هسته‌ای خبر داده‌اند. سفر قریب‌الوقوع پوتین به تهران می‌تواند نشانه‌ای از آغاز فصل جدیدی در مذاکرات باشد.
امیلی اشفورد در تحلیلی در فارن پالیسی به تلاش‌های دولت دوم دونالد ترامپ برای ایفای نقش «صلح‌ساز» و دستیابی به توافقی عمل‌گرایانه با ایران اشاره کرده است. او معتقد است با تغییرات منطقه‌ای و تمایل ایران به توافق، زمان مناسبی برای دیپلماسی وجود دارد، اما چالش اصلی مسئله غنی‌سازی اورانیوم است که ایران آن را خط قرمز خود می‌داند. اشفورد هشدار می‌دهد که فشار برای «صفر غنی‌سازی» ممکن است موجب شکست مذاکرات شود و توافقی با راستی‌آزمایی و بازرسی‌های سخت‌گیرانه می‌تواند بهتر از وضعیت کنونی باشد.
ایران بر سر دوراهی تقابل یا تعامل
پرونده هسته‌ای ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به نقطه‌ای حساس رسیده است. ارائه پیش‌نویس قطعنامه علیه ایران، در کنار گزارش‌های مدیرکل آژانس و اتهامات مطرح شده، فضای تقابل را تشدید کرده و پیامد‌های جدی برای آینده دیپلماسی هسته‌ای دارد. در حالی که طرف‌های غربی بر عدم همکاری ایران و لزوم شفاف‌سازی تأکید دارند، ایران این اتهامات را سیاسی دانسته و آژانس را متهم به سوگیری و ابزار شدن در دست قدرت‌های غربی و رژیم صهیونیستی می‌کند.
آینده پرونده هسته‌ای ایران به شدت به رویکرد طرف‌های درگیر در این برهه حساس بستگی دارد. تصویب قطعنامه می‌تواند زمینه‌ساز تشدید فشارها، تحریم‌ها و حتی تهدیدات نظامی شود و روند مذاکرات را به طور کامل متوقف کند. در مقابل، ایران نیز اعلام کرده که در صورت اقدام غیرحقوقی، پاسخ متناسب و قاطعی خواهد داد که می‌تواند شامل کاهش یا توقف همکاری با آژانس و افزایش فعالیت‌های هسته‌ای باشد. در این میان، فرصت‌های دیپلماتیک هرچند محدود، همچنان وجود دارد. تلاش‌ها برای ادامه مذاکرات غیرمستقیم و احتمال نقش‌آفرینی بازیگرانی مانند روسیه، نشان‌دهنده این است که هنوز روزنه امید برای یافتن یک راه‌حل دیپلماتیک باقی است.
