
جشنوارهای که هنوز لباسی برای پوشیدن خود ندارد چطور طراح مد می شود؟
با اینکه طراحی مد در باور عموم مردم، با طرحهای عجیب و خلاقانه معنا پیدا میکند، اما این صنعت ابعاد ناپیدای دیگری دارد که نقش مهمی در جهتدهی به سلیقه عمومی جهانی ایفا میکند. توجه به معیارهایی که خواست عمومی جامعه باشد و ترویج مصرفگرایی در اقتصاد آزاد جهانی، باعث شده برندهای مطرح این حوزه در طراحی کالکشن و مجموعههای سالانه خود، با نگاهی به این دو عنصر، ترندهای روز خلق کنند و تلاش مضاعفی برای اختصاص سهم بیشتری از بازار به خود انجام دهند. با این وجود وقتی از صنعت مد صحبت میکنیم، اینکه این صنعت در ایران چه وضعیتی دارد، و آیا اصلا میتوان برای این حوزه در کشور وجوه صنعتی قائل شد یا نه؟ درواقع با پرسشی اساسی و قابل بررسی مواجه شدهایم.
مد و لباس ایران، صنعت؟
به گزارش روز نو،اگر تنها موضوع مبادله مالی و اقتصادی را در نظر بگیریم، پاسخ به این پرسشها میتواند کمی مثبت به نظر بیاید. اگرچه در این خصوص هنوز استفاده از نام صنعت برای این حوزه بزرگ به نظر میآید. اما بعد صنعتی، عرصه طراحی لباس زمانی میتواند با عنوان صنعت شناخته شود که از تمام عوامل یک صنعت برخوردار باشد. جز موارد شناخته شده صنعت، مد و لباس باید صاحب قدرت ایجاد سلیقه عمومی در جامعه باشد و بتواند برای بخش عمدهای از مردم یک اجتماع، نوعی حالت الزامآور در تهیه محصولی خاص را پیریزی کنند.
مد ایرانی؛ الگوی ایرانی شده از مد جهانی
رصد وضعیت مد در جامعه ایرانی نشان میدهد که بیشتر برندهای مطرح داخلی، بیش از آنکه به دنبال ایجاد ذائقهای متفاوت در مخاطب باشند، تلاش میکنند تا با دنبالهروی از محصولات پرطرفدار جهانی، فضایی رقابتی میان خود و این شرکتها ایجاد کنند. این دنبالهروی نه تنها از محدودیتهای هنرمندان داخلی، که از محدودیتهای زیرساختی برمیآید. کمبودهایی که به دلیل عدم پرداخت کافی دولت به این حوزه، هیچگاه امکان این استقلال خلق بومی را نداده که حتی این حوزه را تا صنعت با فاصله معناداری نگاه داشته است. هر چند در بخش طراحی مفهومی، اقداماتی در راستای ترویج مبادی فرهنگی و توجه به اصالتهای تاریخی لحاظ میشود، اما در طراحی محصولات تجاریسازی شده، این موضوع حالتی کمینهگرا دارد.
سرانجام جشنواره مد و لباس فجر
این روزها اگر گذرتان به خیابان زعفرانیه افتاده باشد، احتمالا بنرهای بزرگی با عنوان سیزدهمین جشنواره بینالمللی مد و لباس فجر، که طول ساختمان اصلی مجموعه هنری آسمان را پوشانده است، توجه شما را به خود جلب خواهد کرد. رویدادی که به دلایلی نامعلوم و با تاخیری پنج ماهه، به جای بهمنماه سال گذشته، حالا در حال برگزاری است.
فجری که ناشناخته مانده
شاید در میان مجموعه جشنوارههای فرهنگی و هنری فجر، رویداد مد و لباس از همه مظلومتر باشد. تا جایی که حتی هنوز و بعد از سیزده دوره برگزاری بسیاری از مردم از وجود چنین جشنوارهای کاملا بیاطلاع هستند. بخشی از این نا اطلاعی به شیوه اطلاعرسانی و تبلیغات این رویداد بازمیگردد که پاشنه آشیل همیشگی آن در دورانش بوده است.
جای خالی، با دعوت از بزرگان هم پر نشد!
در عین حال با وجود برگزاری سیزده دوره از جشنواره مد و لباس فجر، وضعیت حاکم بر این رویداد و با تاثیر از شرایط حوزه مد در کشور، همچنان صورت مشخص و واضحی ندارد. چنانکه سیاستگذاری یکپارچهای بر تمامی دورههای آن حاکم نبوده است. آنچه، اما باعث امیدواری به نظر میرسد اینکه برای اولینبار در طول سالهای برگزاری جشنواره، به خلاقیت و ذهن آزاد هنرمند بهای بیشتری داده شده است. این اتفاق با گشت و گذاری کوتاه در جشنواره قابل مشاهده است. در این دوره با آثاری مواجه میشویم که در ادوار پیشین، هیچ نشانی از آنها در جشنواره وجود نداشت.
با وجود اینکه در مراسم افتتاحیه و روزهای نخست جشنواره حضور چند چهره مطرح حوزه برندیگ مد و پوشاک نظیر «سومبات هاکوپیان» و «شاهین فاطمی» جذاب به نظر میرسید، اما این رویداد در ایستگاه سیزدهم همچون ادوار پیشین، در بخش رقابتی، خالی از نام شرکتکنندگان مطرح و شرکتهای نامدار این حوزه است.
جشنوارهای که جامعه هدفاش را هم جذب نکرد
از سویی دیگر، در مکان برگزاری این جشنواره هم فضایی آرام و خلوت حاکم است. در نگاه اول اینطور به نظر میرسد که این رویداد نتوانسته در جذب مخاطب موفق عمل کند، اما در واقعیت و در جریان رویدادهای جهانی مد نیز، شرایط مشابهی حاکم است. دلیل این عدم استقبال که تنها منوط به جشنواره فجر نیست و در سطح جهانی دیده میشود هم عدم هدفگذاری چنین رویدادهایی برای مخاطب عام است.
در مقابل، اما بخش عمده بازدیدکنندگان رویدادهای جهانی را افراد فعال این حوزه تشکیل میدهند؛ که به نظر میرسد جشنواره مد و لباس فجر با برگزاری سیزده دوره هنوز نتوانسته حتی شرایط مناسب و جذبکنندهای برای این جامعه هدف خود فراهم کند. شاید ریشه اصلی این اتفاق را بتوان در مواردی همچون فراهم نبودن زیرساختهای صنعت مد در کشور جستوجو کرد. حوزه مهم و اثرگذاری که چالشهای آن تنها به چند مورد محدود خلاصه نمیشود و ذکر تمامی آنها نیازمند فرصتی مغتنم و حضور صاحبنظران رشته است.
خلأ قانونی، حوزهای کوچک، اما بی در و پیکر
گشت و گذار در فضای جشنواره، تصویری کوچک از نحوه فعالیت طراحان مد و لباس داخلی به دست میدهد. در کشورهای مطرح حوزه مد، نظیر برخی کشورهای اروپایی همچون فرانسه، ایتالیا، انگلیس و یا حتی آمریکا! از ورود چهرههای متفرقه به بازار کار این حوزه جلوگیری میشود. برای مثال اگر فردی ساکن آمریکا بخواهد به صورت مستقل در زمینه طراحی مد فعالیت کند، باید حتما عضو انجمن طراحان مد آمریکا (CFDA) باشد، در غیر این صورت فرد اجازه کار نخواهد داشت و تنها میتواند به عنوان یک اپراتور ساده برای دیگر برندها فعالیت کند.
بررسی تاریخی نشان میدهد وجود همین قوانین انحصار و همچنین پروتکلهای غیررسمی باعث شده تا حتی بسیاری از طراحان موفق ایرانی نیز نتوانند در آن سوی مرزها فرصتی برای حضور در بازار کار پیدا کنند؛ اما در ایران پروتکل مشخصی برای ورود به این صنعت وضع نشده است. هر فردی میتواند شانس خود را برای ورود به بازار کار امتحان کند. در نتیجه، مطابق با اصل «عرضه بیشتر، ارزش کمتر» در صنعت جهانی مد و بیتوجهی به مفهوم آن در کشور، طبیعی است که این رشته تاکنون مجالی برای حرفهای شدن پیدا نکرده باشد.
کشف ایرانی که پیشتر کشف شده است
شعار اصلی این دوره از جشنواره «کشف ایران» تعیین شده است. مفهومی که تمامی شرکتکنندگان ملزم به رعایت آن در شکل و شمایل ظاهری و نمادین آثار خود بودهاند. هر یک از آنان تلاش کردهاند خوانش و قرائتی شخصی از این شعار ارائه کنند. با این وجود کیفیت حضور این مفهوم در آثار مختلف فراز و نشیب بسیار دارد. برخی تنها به المانهایی تثبیت شده نظیر استفاده از نقشه ایران در طراحیها روی آوردهاند و برخی دیگر با صرف خلاقیت بیشتر، به دنبال بازنمایی این مفهوم با استفاده از المانهای بصری و نمادین کمتر دیده شده مربوط به تمدنهای باستانی بودهاند.
گستره مفهومی لباس در سیزدهمین دوره افزوده شد
نکته مهم دیگر اینکه گویا تغییر دولت، فضای عمومی این جشنواره را نیز تحت تأثیر خود قرار داده است. در سالهای گذشته کیفیت و نوع آثار نمایش داده شده با آنچه در این دوره مشاهده میشود تفاوتی فاحش دارد. فضا به کلی تغییر کرده است. چنین به نظر میرسد که مفهوم لباس و البته مد که عنوان این جشنواره است گستردگی بیشتری پیدا کرده؛ چنانکه حتی در بخشهایی از نمایشگاه، لباسهای شب زنانه نیز خودنمایی میکند!
جشنوارهای که به ناگاه برگزار شد
برای درک تغییرات صورت گرفته در روند اجرایی این دوره از جشنواره نسبت به ادوار پیشین، با تعدادی از صاحبان آثار به گپ و گفتی دوستانه پرداختم. بسیاری از آنها افزون بر گلایه از شیوه تبلیغات و اطلاعرسانی این رویداد، از عدمرعایت نظم و زمانبندی مناسب در انتشار فراخوان گلایه داشتند. بنا به گفته شرکتکنندگان فاصله میان انتشار فراخوان تا مرحله دریافت اثر، بازهای سیزده روزه بوده است و همین زمان محدود باعث شده تا کیفیت دوخت طرحهای مختلف به شکل ملموسی کاهش پیدا کند.
بازار شام زعفرانیه
نکته مهم دیگر در جشنواره سیزدهم، مرچندایز یا چیدمان عجیب آثار در سالن برگزاری این رویداد است. عاملی که فضایی شبیه بازار شام را به وجود آورده که البته به دلیل فضای کوچک و محدود نمایشگاه، گویا چاره دیگری نیز پیش پای برگزارکنندگان نگذاشته بوده است. این رویداد پس از سیزده دوره برگزاری همچنان دارای مکان ثابتی نیست و همین مسئله باعث شده تا از مخاطبان همیشگی بیبهره باشد.
مد بر پایه هویت ملی و اصالت فرهنگی
با وجود ضعفهای همیشگی این جشنواره، نکات مثبتی نیز در جشنواره سیزدهم به چشم میخورد. از جمله اینکه تعداد آثار پذیرفته شده در نمایشگاه به طرز چشمگیری کاهش پیدا کرده است. این موضوع باعث شده تا معیارهای داوری و ارزیابی آثار نیز صورتی متفاوت و خلاقانه پیدا کند.
این گزینش، امید اینکه جشنواره مد و لباس فجر به ویترینی برای نمایش خلاقیتهای طراحان ایرانی تبدیل شود و فرصتی برای گفتوگوی فرهنگی، احیای هویت ملی و نزدیک شدن به صنعت مد جهانی در عین حفظ ارزشهای بومی و اصالتهای فرهنگی تبدیل شود را ایجاد کرده است. ایدهای که البته برگزار کنندگان جشنواره نیز همواره بر آن تاکید داشتهاند، اما تاکنون صورت اجرایی به خود نگرفته بوده است. مسیری که با همدلی هنرمندان، مسئولان و مردم میتواند به آیندهای روشنتر برای صنعت پوشاک ایرانی منتهی شود.
گفتوگو با محسن گرجی؛ دبیر سیزدهمین جشنواره مد و لباس
برندگان این دوره از جشنواره رها نخواهند شد
دبیر سیزدهمین جشنواره مد و لباس با توضیح زمان انتشار فراخوان، توضیحاتی از مراحل اولیه شکلگیری جشنواره ارائه داد: «در مرحله اول ۷۰۰ گروه آثار و طرحهای خود را به دبیرخانه جشنواره ارسال کردند که درنهایت ۲۱۴ تیم انتخاب شدند. همچنین ۱۲ مرکز منتورینگ به هنرمندان منتخب معرفی شد. در نتیجه هنرمندان میتوانستند اجرای کار خود را به تنهایی صورت دهند و یا به صورت رایگان در پایگاههای منتورینگ حضور پیدا کرده و از مشاورههای تخصصی بهرهمند شوند».
دویست و چهارده اثر منتخب
محسن گرجی با تشریح آثار تیمهای انتخابی، بیان کرد: «۲۱۴ اثر منتخب دارای حدود ۱۳۰۰ تکه شامل بالاپوش، شلوار، روسری و… بوده است که این آثار به صورت چرخشی در طول هفته جاری به نمایش درمیآید».
ده انتخاب، سه برگزیده، خروجی جشنواره
وی در توضیح داوری آثار گفت: «در مرحله ارزیابی هر یک از داوران ۱۰ اثر را میتوانند انتخاب کنند. در این دوره از جشنواره ۱۰ داور در بخش هنری و ۱۰ داور نیز در بخش صنعتی حضور دارند. درنهایت ۳ اثری که بیشترین آرا را به خود اختصاص دهند، به عنوان برگزیده معرفی میشوند».
غربالگری در انتخاب به کیفیت افزود
گرجی با اشاره به تفاوتهایی که سیزدهمین دوره نسبت به دورههای پیشین دارد، توجه به کیفیت را اولویت دانست و توضیح داد: «در دورههای گذشته تعداد آثار بیشتری در جشنواره به نمایش درمیآمد. اما امسال و در مرحله اولیه ارزیابی، بخش قابل توجهی از طرحهای ارسال شده بازگردانده شدند و این اتفاق در راستای افزایش کیفیت برگزاری این رویداد صورت گرفته است. تلاش کردیم غربالگری مناسبی را به انجام برسانیم و تنها آثار مرتبط و باکیفیت همراستا با مفهوم جشنواره انتخاب شوند».
سرزمین همدلی و مستعد شعار جشنواره شد
دبیر این دوره از جشنواره دلیل انتخاب شعار این دوره با عنوان «کشف ایران» را چنین توضیح میدهد: «ایران سرزمینی سرشار از نشانههای طبیعی، فرهنگی و تاریخی است و از استعدادهای فراوانی در حوزههای مختلف هنری برخوردار است که تلاش کردیم بخش کوچکی از این موارد را در جشنواره شاهد باشیم. این شعار همراه خود دارای نوعی احساس همدلی است و همه هموطنان درباره ارزش واژهای نظیر «ایران» و «ایرانی بودن» اتفاق نظر دارند».
زیستبوم پوشاک ایران را جوانان خواهند ساخت
گرجی چشمانداز این دوره از جشنواره را آینده زیستبوم پوشاک ایران میداند. «حضور طراحان جوان در این دوره از جشنواره برای ما بسیار دارای اهمیت بوده است. مطمئن باشید فردای زیست بوم پوشاک ایران توسط همین جوانان به ثمر خواهد نشست. افرادی که در جشنوارههای مختلف این حوزه فعال هستند و با انگیزه و اعتماد به نفس بسیار به کار خود ادامه میدهند».
وظیفه جشنواره بعد از اختتامیه؛ شبکهسازی، استعدادسنجی، توانمندسازی
وی معتقد است جشنواره در قبال شرکتکنندگان و برندگان این دوره وظیفه حمایتگری دارد: «ما نیز وظیفه داریم تا چهرههای مستعد را مورد حمایت قرار دهیم تا با ایجاد مواردی نظیر شبکهسازی مطابق با برنامههای مدون از پیش تعیین شده بتوانیم آنها را با فضای حرفهای این عرصه پیوند دهیم. یک نقشه راه رفتار حرفهای برای افراد شرکتکننده در جشنواره ترسیم شده است که پس از پایان جشنواره، این موضوع شکل اجرایی به خود خواهد گرفت و در تلاش هستیم نوعی استعدادسنجی تکمیلی و توانمندسازی را صورت دهیم تا برگزیدگان این جشنواره به حال خود رها نشوند».
همدلی برای برگزاری بهتر، شش ماه زمان برد
گرجی در پایان بدون اشاره به تأخیر در برگزاری این دوره از جشنواره، زمان طولانی بین دوره قبل و این دوره را ناشی از رسیدن به برگزاری بهتر عنوان میکند. «در طول شش ماه اخیر نشستهای متعددی را با اقشار مختلف این حوزه نظیر صاحبین برندهای معتبر، اساتید و کارکنان و همچنین شتابدهندهها، اصناف و انجمنهای مختلف برگزار کردیم تا بتوانیم به نوعی همدلی در جهت برگزاری بهتر این رویداد دست پیدا کنیم».
گفتوگو با سحر کریمیزاده؛ عضو هیئت داوران جشنواره سیزدهم
تیم سازی؛ حلقه مفقوده فعالیت طراحان جوان
سحر کریمیزاده، یکی از اعضای هیأت داوران سیزدهمین جشنواره مد و لباس است. او یکی از تفاوتهای رویکردی این دوره را گسترش موضوعی آثار مورد پذیرش عنوان کرد. «این جشنواره در ایستگاه سیزدهم با یک رویکرد متفاوت و البته جذاب برای دانشآموختگان حوزه مد و لباس همراه بود. هنرجویان و طراحان، در دو بخش طراحی لباس کاربردی و طراحی لباس مفهومی و همچنین طراحی اکسسوری شامل زیورآلات، طراحی پارچه و کیف و کفش آثار خود را به جشنواره ارسال کردند».
اصول طراحی جهانی در جشنواره سیزدهم
وی ویژگی شاخص سیزدهمین دوره را یکی از اصول دنیای مد جهانی میداند که برای نخستینبار در این جشنواره اجرایی شده است. «برای اولینبار در این دوره از جشنواره قانونی در نظر گرفته شد که طی آن طراح ملزم به اجرای نهایی طرح خود بود. به واسطه این اتفاق، افراد مجبور به تیمسازی میشدند که این عامل در صنعت لباس و مد اهمیت بسیار زیادی دارد».
کیفیت متفاوت از دورههای پیشین
داور این دوره از جشنواره با تأکید به این ویژگی منحصربهفرد، میافزاید: «بسیاری از طراحان تا پیش از این جشنواره، تنها دارای تجربیاتی در حوزه رویدادهای دانشجویی بودند. آنان حالا تیمسازی را تجربه کرده و توانستهاند تا ایدههای خود را به سرانجام برسانند. خوشبختانه کیفیت آثار در سطح مطلوبی قرار دارد و این موضوع برای ما قابل قبول است».
تحولی که جشنواره برای دانشجویان رقم زد
کریمیزاده با ابراز امیدواری برای آغاز روند تحولات، میگوید: «این دوره از جشنواره میتواند سرآغاز نوعی تحول در مسیر برگزاری باشد و امیدوارم در جشنواره چهاردهم اتفاقهای مثبت صورتگرفته به شکلی حرفهای و منسجم پیگیری شود».
مسیر حرفهای برگزارکنندگان شکل گرفت
وی آموزش رفتار حرفهای در قالب جشنواره را در تغییر سرنوشت گروههای شرکتکننده موثر میداند. «در این رویداد تیمهای مختلف از مرحله ایده تا اجرا در کنار یکدیگر بودهاند. آثاری را که شاهد هستیم همگی توسط گروههای جوان و فعال به سرانجام رسیدهاند. به نظرم نیاز به تیمسازی در هر حرفهای احساس میشود و خوشبختانه این رویداد توجه ویژهای به این عامل از خود نشان داده است».
ایران در جشنواره کشف شد
داور جشنواره با اشاره به انتخاب مناسب شعار این دوره، کشف و درک این شعار را در آثار ارائه شده قابل مشاهده و مطلوب بیان کرد و افزود: «اکثریت آثار پذیرفته شده در جشنواره مختص به دانشجویان رشته طراحی لباس است و با درنظر گرفتن این مسئله میتوان سطح کیفی طرحها را قابل قبول دانست. خوشبختانه گروههای اجرایی به خوبی توانستهاند شعار جشنواره یعنی «کشف ایران» را درک کرده و به استخراج کانسپتها و منابع الهام و تلفیق آنها با یکدیگر بپردازند».
گفتوگو با آتنا امیدی، شرکتکننده جوان جشنواره سیزدهم
«کرمانج» الهامی از کشف ایران
آتنا امیدی یکی از شرکتکنندگان این دوره از جشنواره مد و لباس است، او بعد از چند سال تجربه در این حوزه، امسال برای نخستینبار به جشنواره آمده است. «من ۳ سال است که در حوزه مد و لباس کشور مشغول فعالیت هستم، اما برای اولینبار است که حضور در جشنواره مد و لباس فجر را تجربه میکنم.»
ایل کرمانج، نماد کشف ایران
امیدی درخصوص شعاری که جشنواره امسال تعیین کرده و نوع انتخابش برای پرداخت به آن، توضیح میدهد: «شعار امسال جشنواره، «کشف ایران» است و به همین دلیل تصمیم گرفتم تا فرهنگ و پوشش ایل کرمانج را به عنوان نمونهای اصیل از فرهنگ و تمدن ایرانی در طراحی خود لحاظ کنم».
وی در ادامه با توضیح اینکه مفهوم ایران همواره نقش اساسیای در حوزه طراحی لباس ایفا میکند، افزود: «اولین ایده برای هر طراح لباسی که کار خود را آغاز میکند، ایران و المانهای فرهنگی آن است. چراکه عناصر و نقشمایههای بسیار اصیل و مهمی در فرهنگ و تمدن ایرانی به چشم میخورد. تمدنی که بسیاری از نقاط جهان از وجود آن بیبهره هستند و به همین دلیل نیاز است تا همواره توجهای ویژه نسبت به آن مبذول شود».
طراحی برگرفته از تجربه شخصی
او با بیان اینکه طراحیهایش متأثر از تجربه زیستهاش است، در توضیح بیان کرد: «همواره کانسپت و ایده اصلی طرحهای من، برگرفته از تجربه زیسته شخصی است و هیچگاه مواردی که برایم قابل لمس نباشد را انتخاب نمیکنم».
ترند روز و پوشش بانوان ایل
امیدی در توضیح طراحی که به جشنواره آورده چنین میگوید: «طراحی من شامل جلیقه، شلوار و مینیاسکارف است. جلیقه یکی از مهمترین ترندهای روز کشوردر سال جاری است. علاوه بر آن، یکی از عناصر بسیار مهم در پوشش بانوان ایل کرمانج به حساب میآید. همواره امضای کار من ترکیبی از طرحهای مینیمال و سنتی است که نشانههای آن در تمام آثاری که تاکنون طراحی کردهام، مشاهده میشود».
سرانجام جشنواره اطلاعرسانی شد
او که تاکنون تجربه شرکت در جشنواره مد و لباس را نداشته، اما معتقد است این دوره نسبت به دورههای گذشته متفاوت برگزار شده است. «به نظر میرسد امسال شاهد برگزاری جشنوارهای متفاوت و با کیفیت هستیم. در سالهای گذشته نیز من علاقهمند به حضور در جشنواره بودم، اما اطلاعرسانی صحیحی صورت نمیگرفت. خوشبختانه در این دوره فرآیند مربوط به اطلاعرسانی و تبلیغات دارای وضعیت مطلوبی بود».
طراحان نباید به حال خود رها شوند
این طراح جوان لباس انتظاراتی از مسئولان برگزارکننده جشنواره هم دارد. انتظاراتی که به صرف برگزاری یک رویداد منتهی نمیشود. «من عقیده دارم که طراحان حاضر در این رویداد، پس از پایان جشنواره نباید به حال خود رها شوند و نیاز است تا مورد حمایت برگزارکنندگان قرار بگیرند. باید به طراحان کمک شود تا بتوانند هرچه بیشتر تواناییهای خود را بروز دهند. نیاز است تا دورههایی درنظر گرفته شود تا طراحان بتوانند با اصول کار حرفهای آشنا شده و بستری مهیا شود تا با افراد مهم و مطرح این حوزه در ارتباطی موثر و سودمند قرار بگیرند و حمایت شوند».
جشنواره بستر ورود به بازار شود
وی یکی دیگر از انتظارات خود از حضور در جشنواره را آینده طراحی و فعالیت کاریاش میداند. «من طراحی خود را با توجه به سلیقه روز جامعه به انجام رساندهام. اثر من در بخش کاربردی این دوره از جشنواره حاضر است. فکر میکنم این طرح کاملا آماده تجاریسازی و ورود به بازار است. رویه بهتر این است که جشنواره شرایطی را مهیا کند تا شرکتکنندگان بستری برای ورود به بازار حرفهای پیش روی خود ببینند».