
نگاه رویابافان و آینده نگران درباره بحران ناترازی انرژی
براساس آمار وزارت نیرو ظرفیت نامی نیروگاههای کشور 94 هزار و 633 مگاوات است که بههیچعنوان پاسخگوی نیاز مصرف برق در کشور نیست. بر همین اساس ناترازیهای امسال که از هفته سوم فروردین با دو هزار مگاوات ناترازی شروع شده در هفته 22 (18 تا 24 مردادماه) به اوج خود رسید؛ این درحالی است که کشور نزدیک به ۲۰ هزار مگاوات برق کم دارد. اما این ناترازیها اتفاقی نیست که به یکباره بر سر کشور و دولتها آوار شده باشد و وزرای نیروی دولتهای هر کدام به میزان قابل توجهی در آن سهیم هستند.
قطعاً حسن روحانی در خرداد سال ۱۳۹۴، در روزهایی که توافق بر سر برجام نزدیک بود، اثرات برداشتن تحریمها را خوب پیشبینی کرده و فهمیده بود که ادامه آن و عدم سرمایهگذاریهای جدید، چه بر سر تراز انرژیها خواهد آورد که گفته بود: «اینکه میگوییم تحریم ظالمانه باید از بین برود بعضی چشمهایشان را زیاد نچرخانند. تحریمهای ظالمانه باید از بین برود تا سرمایه بیاید. تا مسئله محیط زیست حل شود. تا اشتغال جوانان حل شود. تا صنعت جامعه حل شود. تا آب خوردن مردم حل شود.تا منابع آبی زیاد شود...» هرچند این سخنان در همان روزها با تمسخر رسانههای رقیب مواجه شد و کیهان تیتر زد: «حل همه مشکلات در گرو مذاکرات حتی آب خوردن!» و متاسفانه باید گفت پیشبینی حسن روحانی درست درآمد و تحریمها هم بر تراز برق و گاز تاثیر گذاشت و هم بر آب خوردن.
دولت حسن روحانی
خشکسالی یا ترسالی؛ شاید این موضوع را باید مهمترین چالش انرژی در دو دولت حسن روحانی دانست. در دهه ۹۰ به دلیل تحریمها و فرسودگی نیروگاههای کشور، میزان تولید و دستیابی به برق و آب کاهش پیدا کرده بود اما بارندگیهای پراکنده و سیلهایی که چند نوبت کشور را با چالش مواجه کرد، برخی را به این اشتباه انداخت که دوران خشکسالی کشور تمام شده و ایران وارد ترسالی شده است.
روزنامه وطن امروز که از منتقدان دولت حسن روحانی بود، در گزارشی که در اردیبهشت سال ۱۳۹۹ با عنوان «خشکسالی یا ترسالی» منتشر شد، اینگونه نوشت: «خبرهای سیل و خسارتهای سیلاب دیگر شگفتی ندارد و جزو اخبار عادی در ایران محسوب میشود، چون مدتی است ایران از خشکسالی عبور کرده و در مرحله مدیریت منابع آب ناشی از نزولات بیسابقه قرار دارد؛ این در حالی است که کارشناسان محیطزیست مورد حمایت دولت هنوز باور ندارند ایران وارد دوران ترسالی شده است.
تقریباً هفتهای نیست خبر سیل و سیلاب در ایران منتشر نشود و چند سال است خسارتهای سیل وارد مرحله بحران شده اما برخی کارشناسان کالجرفته که در دولت دوازدهم دارای جایگاه بالایی در سازمان محیطزیست هم بوده و هستند، نتوانستند این دوران را پیشبینی کنند و حتی با دیدن سیلهای بیسابقه در کشور و بحران سیلاب باز هم از مواضع خود کوتاه نمیآیند و عبور از خشکسالی را باور ندارند.»
جالب آنکه معاون وزیر کشاورزی دولت رئیسی نیز در اردیبهشت سال ۱۴۰۲ از فراوانی آب گفته و مدعی شده بود برای ۲ میلیارد نفر هم میتوانیم آب تامین کنیم. او گفته بود: «ما با حکمرانی درست آب و در نظر گرفتن بارندگی سالانه و تکیه بر آن و احصاء نیازها میتوانیم آب مورد نیاز دو میلیارد نفر را تامین کنیم. اگر دور تا دور کشور را هم دیوار بکشند و با جای دیگری ارتباط نداشته باشیم باز هم میتوانیم امور کشور را پیش ببریم.» منتقدان دولت حسن روحانی درحالی با اطمینان از پایان خشکسالی میگفتند که پایان دهه ۹۰ را میتوان شروع دوباره قطعی برق و آب در کشور دانست.
در تیرماه سال ۱۴۰۰، یک ماه مانده به پایان دولت دوازدهم، حسن روحانی به دلیل اعلام وضعیت قرمز در صنعت برق و قطع مکرر برق در نقاط مختلف کشور از مردم عذرخواهی کرد و دستور داد جلسه ویژهای به ریاست معاون اول و متشکل از دستگاههای مختلف، موضوع تامین برق و خاموشیها را بررسی کنند. روحانی عوامل موثر بر قطع برق در کشور را کاهش بارندگی ۵۲درصدی که به خشکسالی و قطع ظرفیت ۷هزار مگاوات نیروگاه برقآبی منجر شده و همچنین افزایش تولیدات صنعتی و از مدار خارج شدن نیروگاه بوشهر عنوان کرد.
حسن روحانی عنوان کرد که در ۸ سال دولت او بهطور سالانه حدود ۲۵۰۰ مگاوات به ظرفیت تولید برق کشور اضافه شده؛ این در حالی است که قبل از این دولت بهطور متوسط سالانه ۱۷۰۰ مگاوات برق اضافه میکرده است. جالب آنکه وزیر نیروی دولت سیزدهم مدعی شده بود تولید برق در دولت دوازدهم فقط ۲۳ درصد رشد داشته و دولت سیزدهم کشور را با ۱۵ هزار مگاوات ناترازی برق تحویل گرفت. بر اساس گزارش آماری انرژی جهان، تولید برق ایران در سال ۲۰۲۳ به 382/9 تراوات ساعت رسیده که رشد 13/5 درصدی را در دولت سیزدهم نشان میدهد که باید گفت طرحهای افتتاحشده در این دولت نیز در دولت دوازدهم احداث شده و با پیشرفت بالا تحویل داده شد.
پس از اتمام دولت دوازدهم، دو نیروگاه حرارتی هنگام (۳۰۷ مگاوات) و ایران الجی (۱۶۲ مگاوات) راهاندازی شد و نیروگاه حرارتی چابهار (۱۶۰ مگاواتی) که 1400/12/21 به بهرهبرداری رسید، با ۹۴ درصد پیشرفت تحویل دولت سیزدهم شده بود یا نیروگاه ارومیه با ظرفیت ۳۲۰ مگاوات و ۹۱ درصد پیشرفت تحویل دولت سیزدهم شد اما ۱۶۰ مگاوات آن در 1401/12/02 افتتاح شد. اما با این حال دولت حسن روحانی نیز در ماههای پایانی دولت خود دچار بیبرقی شد و چارهای جز اعلام جدول خاموشیهای اضطراری نداشت.
مصرف برق در خرداد سال ۱۴۰۰ نوزده درصد افزایش پیدا کرد و وزیر نیرو دلیل خاموشیها را خشکسالی و مصارف غیرمتعارف دانست. در سال ۱۴۰۰ گرمای زودرس باعث استفاده زودهنگام از وسایل سرمایشی شد و این رکورد مصرف را در ماههای اردیبهشت و خرداد ۱۴۰۰ به این صورت شکست: «۲۹ اردیبهشت ۵۳۸۰۰ مگاوات (معادل نقطه اوج مصرف در ۲۴ خرداد ۹۹، اول تیرماه ۹۸ و ۹ تیرماه ۹۷) و ۸ خرداد ۵۵۶۴۶ مگاوات.» در این میان باید فعالیتهای دستگاههای استخراج رمزارز را نیز به آن اضافه کرد و وزارتخانههای صمت و نیرو میزان آن را ۳۲۱ مگاوات اعلام کردند.
دولت ابراهیم رئیسی
علیاکبر محرابیان که سابقه وزارت صنایع و معادن در دولت محمود احمدینژاد داشت، در دولت مرحوم رئیسی بهعنوان وزیر نیرو به مجلس معرفی شد و در مورد برق و آب وعدههای زیادی داد که مهمترین آن اطمینان خاطر برای تأمین آب و برق پایدار، اصلاح نظام حکمرانی آب، بهبود اقتصادی آب و برق به منظور ایجاد تعادل در منابع و جالبتر از همه آنها استخراج آب دریا و شیرین کردن آن بود.
محرابیان در جلسه معرفی خود به عنوان وزیر نیرو در مجلس در شهریور ۱۴۰۰، گفته بود که ناترازی تولید و مصرف برق در تابستان امسال بیش از ۱۳ هزار مگاوات بوده که با احداث ۱۰ هزار مگاوات نیروگاه جدید در ۴ سال، تکمیل و احداث ۱۰ هزار مگاوات نیروگاه جدید در ۴ سال (که شامل ۳۰۰۰ مگاوات نیروگاه تا پیک سال بعد یعنی ۱۴۰۱، ۵۰۰۰ مگاوات تکمیل سیکل ترکیبی و احداث ۲۰۰۰ مگاوات نیروگاه جدید میشد) و احداث ۱۰ هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر با محوریت نیروگاه خورشیدی در طول ۴ سال، این ناترازی را حل خواهد کرد.
او در مورد تامین آب نیز وعده داده بود: «طی ۴ سال آینده با اجرای برخی سدها به ظرفیت ذخیره آب آنها افزوده میشود که ۶۰۰ میلیون مترمکعب آن برای آب شرب خواهد بود و باعث از بین رفتن تنش آبی میشود همچنین ۶۰۰ میلیون مترمکعب دیگر برای صنعت خواهد بود و الباقی ذخیره آبی برای حوزه کشاورزی در نظر گرفته میشود.» محرابیان همچنین وعده داده بود که در ۴ سال آینده با رعایت تمامی موازین زیست محیطی استخراج آب دریا و شیرین کردن آن انجام خواهد شد.
مرحوم ابراهیم رئیسی بعد از آنکه دولت سیزدهم را تحویل گرفت نشست ویژهای برای بررسی مسائل «صنعت برق کشور» تشکیل داد و از وزیر نیرو خواسته بود با برنامهریزی فوری برای حل ناترازیها، تولید و مصرف برق را همزمان مدیریت کند و تاکید کرده بود فرآیند افزایش ۲۵۰۰ مگاوات به مدار تولید برق کشور باید سرعت بگیرد. دو سال بعد، در دیماه ۱۴۰۲، رئیسی عملکرد وزرات نیرو را در زمینه مدیریت تولید و مصرف آب و برق شایسته تقدیر دانست درحالیکه برخلاف وعده ایجاد ۲۰ هزار مگاوات نیروگاه جدید در طول چهار سال، تا آن تاریخ تنها ۴ هزار مگاوات ظرفیت یکجای برق بادی و خورشیدی تامین شده بود و رئیسجمهور وعده ۱۱ هزار مگاوات ظرفیت تولید برق از منابع تجدیدپذیر را تا پایان دولت سیزدهم داد.
او همچنین گفته بود که با توجه به عملکرد وزارت نیرو در مصرف برق در دوره اوج مصرف سال ۱۴۰۲ در بخش مصرف خانگی، خاموشی برنامهریزی شده و گسترده رخ نداد و در بخش صنایع نیز شاهد تاثیرگذاری منفی بر تولید نبودیم، درحالیکه در همان روزها صدای کارخانهداران و صنایع از بیبرقی و قطع آن در تابستان بلند بود و محمدرضا موثقینیا، معاون وزیر صمت دولت در روزهای پایانی عمر دولت سیزدهم اعلام کرده بود در سال ۱۴۰۲، نزدیک به ۵۰ هزار میلیارد تومان عدمالنفع از محل قطعی برق و گاز داشتیم.
خرداد سال پیش، عمر ابراهیم رئیسی و دولت سیزدهم به دنیا نبود و مسعود پزشکیان سکان هدایت دولت را برعهده گرفت، اینگونه بود که علیاکبر محرابیان در آخرین روزهای حضورش در وزارت نیرو، در دفاع از عملکرد خود برآمد و گفت: «۹ هزار مگاوات در دولت رئیسی به ظرفیت نیروگاهی کشور اضافه و عملیات اجرایی ۲۲ هزار مگاوات نیروگاه دیگر در این دولت آغاز شده است که در نهایت ظرفیت نیروگاهی کشور را از ۳۱ هزار مگاوات فراتر خواهد برد.» و اینگونه وزیری که با وعده ۲۰ هزار مگاوات نیروگاه جدید را داده بود، توانست در سه سال به گفته خودش تنها ۹ هزار مگاوات به ظرفیت نیروگاهها اضافه کند.
نکته دیگری که در دولت سیزدهم رخ داد این بود که در تابستان سال قبل که هنوز علیاکبر محرابیان سکان وزارت نیرو را در دست داشت، گاز نیروگاهها تامین نشد و آنها ناچار شدند از ذخایر سوخت مایع که برای زمستان نگهداری میشود استفاده کنند و همین باعث شد در زمستان سال قبل با قطعی برق در صنایع مواجه شویم. در آن زمان مدیرعامل توانیر اعلام کرد گازوئیل تحویلی به نیروگاهها ۳۰ درصد کاهش یافته و۶۰ درصد مخازن سوخت نیروگاهها خالی است. براساس گزارش سایت میز نفت، میزان ذخیرهسازی گازوئیل نیروگاهی در تیرماه سال ۱۴۰۲، حدود 2/9 میلیارد لیتر بوده که این عدد برای سال ۱۴۰۳ به 1/3 میلیارد لیتر رسید.
مصطفی رجبیمشهدی، مدیرعامل توانیر با اشاره به اینکه گازوئیل تحویلی به نیروگاهها نسبت به سال گذشته ۲۰ تا ۳۰ درصد کمتر شده، گفته بود: «نیروگاههای کشور در طول سال ۸۰ درصد از سوخت گاز، ۱۴ درصد از گازوئیل و ۶ درصد از مازوت استفاده میکنند و در شرایط سرد شدن هوا و به تبع آن اگر افزایش مصرف در بخش خانگی افزایش یابد، به میزان مصرف مازوت اضافه خواهد شد.»
سال قبل مسعود پزشکیان دستور داد تا مازوتسوزی در سه نیروگاه اراک، کرج و اصفهان متوقف شود که هرچند از آلودگی هوا در شرههای بزرگ کاست اما باعث کمبود برق نیز شد که فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت بر همین اساس در توئیتر نوشت: «میتوان برای مدت محدود «خاموشی منظم» را جایگزین «تولید سم» برای عموم شهروندان کرد.» در یک مورد دیگر نیز نام علیاکبرمحرابیان وزیر نیروی دولت قبل به میان آمد، آنجا که سال گذشته ابراهیم خوشگفتار، کارشناس حوزه صنعت برق که از وتوی مصوبه دولت سیزدهم توسط محرابیان، گفت. او در یک برنامه تلویزیونی گفته: «یازده نیروگاه از صندوق توسعه ملی وام گرفتند، نیروگاه را ساختند و برق آن را فروختند و میفروشند.
در سال ۱۳۹۴ این صندوق گفت به شرطی این وام را به شما میدهم که یک نفر تضمین دهد بازپرداخت به دلار باشد. یعنی چون دلار میدهیم و دلار نیز پس میگیریم. دوره ساخت نیروگاه چهار سال است، سال ۱۳۹۳ شروع به ساخت کردند، سال ۱۳۹۷وارد مدار شد و از سال ۱۳۹۸ باید قسط آن را پرداخت میکردند اما یورو ۳۴۰۰ تومانی به ۱۶ هزار تومان رسیده بود. یک مصوبه دولت وجود داشت برای تاریخ 1394/03/11 که گفته بود بانک مرکزی موظف است پول نیروگاهها را بگیرد و به نرخ نیمایی به آنها بدهد. همه نیروگاههایی که از صندوق وام گرفته بودند بدهکار بزرگ بانکی هستند و از سال ۱۳۹۷ پیگیری میکنیم که بیایید آن را حل کنیم.
آقای مخبر وقتی معاون اول بودند و آقای پاداش جلساتی گذاشتند، صندوق توسعه ملی و وزارت اقتصاد و بانک مرکزی و سازمان برنامه و بودجه و معاون آقای مخبر همگی قبول کردند که اجازه دهیم بخشی از برق این نیروگاهها به صنایع فروخته شود تا بتوانند قسطهای خود را پرداخت کنند، پول آن نیز به بانک آنها نرود بلکه به بانکی برود که مستقیم پول را به صندوق بدهد اما وزیر نیرو گفت من این را قبول ندارم، آن را نگه داشت و تا الان نیز نگه داشته شده است.»
دولت مسعود پزشکیان
مسعود پزشکیان در حالی دولت چهاردهم را تحویل گرفت که در ۳۰ خرداد سال پیش، روزنامه کیهان، اوضاع انرژی کشور را اینگونه توصیف کرده بود: «شهید رئیسی دولت سیزدهم را با ۱۵ هزار مگاوات ناترازی برق از دولت روحانی تحویل گرفت اما اکنون 9 هزار مگاوات به ظرفیت نیروگاهی کشور افزوده شده است. در حوزه آب هم برای نخستینبار در کشور، استان سیستان و بلوچستان با تنش آبی خداحافظی کرد و مردم پنج هزار روستا در سراسر کشور به آب شرب دسترسی پیدا کردند.» کیهان مدعی بود دولت پزشکیان «اسب زینکرده» تحویل گرفته؛ درحالیکه در همان روزهای کارزار انتخابی سال گذشته نیز اوضاع آب و برق کشور مساعد نبود و بسیاری از خانوارها و صنایع از تداوم بیبرقی که از سال قبل ادامه داشت، گلهمند بودند.
عباس علیآبادی که در دولت سیزدهم وزارت صنعت، معدن و تجارت را برعهده داشت، در دولت پزشکیان بهعنوان وزیر نیرو به پارلمان معرفی شد و وعده داد اهداف تعیینشده در برنامه هفتم و قانون مانعزدایی از توسعه صنعت برق را اجرایی کند. او مشکلات ناترازی آب و برق را فراتر از تاثیر گرما و تغییرات اقلیمی تاثیرگذار دانسته و گفته بود برآوردهای کارشناسی نشان میدهد که در حوزه برق ناترازی در سال ۱۴۰۳ به بیش از ۱۸ هزار مگاوات خواهد رسید که ریشه آن در اقتصاد ناکارآمد برق است که جذابیت اقتصادی این صنعت را از بین برده است و موجب مصرف خارج از الگوهای استاندارد شده است.
علیآبادی به نمایندگان قول داده بود که اگر منابع مالی تامین شود با توجه به پیشرفت کشور در حوزه فنی به هیچ مشکلی بر نخوریم. او درباره برنامههای خود گفته بود: «ما چارهای نداریم جز اینکه به انرژیهای تجدیدپذیر و هستهای برای تولید برق نگاه راهبردی و کلیدی داشته باشیم؛ کشور ما اساساً کشوری آفتابی است و این یعنی ظرفیتی که بسیاری از کشورها از آن بیبهره هستند. از طرف دیگر نیز حداکثر مصرف ما در ظهر تابستان است که با بیشترین میزان تولید نیروگاههای خورشیدی همزمان است؛ بنابراین بدون شک سهم تولید برق خورشیدی در دولت چهاردهم افزایش خواهد یافت.»
علیآبادی در خصوص موضوع آب نیز گفته بود یکی از چالشهای جدی حوزه آب کشور محدودیت جمعآوری دادهها و سنجش تولید و مصرف است و او در نظر دارد کیفیت نظارت بر تولید و مصرف آب کشور را بهبود بخشد. علیآبادی همچنین از همکاریهای وزارت نیرو با کشورهای همسایه در مدیریت یکپارچه منابع خبر داده و گفته بود: «موضوع تبادل انرژی با کشورهای همسایه، کشورهای عضو شرق به غرب با توجه به اختلاف افق و کشورهای شمال - جنوب با در نظر گرفتن اختلاف درجه حرارت، ظرفیتهای خوبی را در اختیار قرار میدهد که البته باید مورد مطالعه قرار گیرد.»
در دیماه سال گذشته، علیآبادی هشدار داد که باید منتظر خاموشیهای وحشتناک فصل گرما در سال آینده باشیم و از مردم بابت ناترازی انرژی عذرخواهی کرد و از نمایندگان مجلس خواسته بود کمتر او را به بهارستان بکشانند تا با وزیر نفت پیگیر مشکلات انرژی باشد تا بتوانند برنامههای مدونی برای تابستان ۱۴۰۴ آماده کنند که البته به زمان نیاز دارد و یکشبه نمیتوان مشکلات را حل کرد. او پیشبینی یک تابستان سخت برای کشور کرده و گفته بود: در تابستان سال ۱۴۰۳ نزدیک به ۲۰ هزار مگاوات ناترازی برق وجود داشته که براساس پیشبینیهای انجام شده، سال ۱۴۰۴ بیش از ۲۵ هزار مگاوات ناترازی خواهیم داشت.»
وزیر نیرو گفته بود به هرحال زمستان را با پوشیدن لباس گرم میتوان سپری کرد اما شرایط تابستان دشوارتر و پیچیدهتر است. بهمن سال قبل، علیآبادی گفت ناترازی انرژی در کشور از سال ۱۳۹۸ آغاز شده است؛ بهطوری که در سال ۱۴۰۳ با ۲۰ هزار مگاوات ناترازی انرژی مواجه شدیم، و بر همین اساس درباره تابستان امسال که هماکنون در آن هستیم وعده داده بود: «تا پیک تابستان سال ۱۴۰۴ ظرفیت تولید تجدیدپذیرها به ۳۵۰۰ مگاوات ارتقا خواهد یافت و تا پایان دولت چهاردهم، زمینهها و زیرساختهای لازم برای تولید ۳۰ هزار مگاوات انرژی تجدیدپذیر فراهم شود.»
در همان روزها مسعود پزشکیان نیز از وزارت نیرو انتقاد کرده و با توجه به ادامه خاموشیها وعده قطعی دوساعته برق را یک محاسبه غلط از سوی وزیر دانسته بود. وزارت نیرو به نمایندگی از دولت وعده داده بود با خاموشیهای دوساعته برق در طول روز، ناترازی انرژی جبران میشود و زمستان سخت را پشت سر خواهیم گذاشت اما نهتنها این اتفاق رخ نداد بلکه خاموشی برق از تابستان به پاییز و زمستان نیز کشیده شد و در بهار و تابستان امسال نیز شاهد این قطعیها هستیم. وزیر نیرو در ۲۸ فروردین امسال وعده عبور از ناترازیها را داده و گفته بود چون نیروگاههای تجدیدپذیر به مدار تولید وارد شده و تاکنون حدود ۵ هزار و ۸۰۰ مگاوات واحد جدید نیز رفع محدودیت شده، اینگونه پیشبینی کرده بود که برای تأمین برق، تابستان بهتری را پیش رو داریم.
او همچنین گفته بود برای کاهش ناترازی تولید و مصرف برق در اوج بار تابستان امسال ۱۴ مگاپروژه در نظر گرفته که شامل احداث نیروگاههای حرارتی، انجام به موقع و کامل تعمیرات نیروگاهها، ارتقا و رفع محدودیت واحدهای نیروگاهی موجود، احداث نیروگاههای تجدیدپذیر، استفاده از حداکثر تولید برق نیروگاههای صنایع و نفت، تأمین سوخت نیروگاههای حرارتی و تولید کامل نیروگاههای برقابی، توسعه و رفع محدودیت از شبکههای برق کشور، هوشمندسازی و نصب کنتورهای هوشمند، مدیریت مصرف و بهینهسازی، توسعه تبادلات برونمرزی برق، جمعآوری مراکز غیرمجاز استخراج رمزارز و انشعابهای غیرمجاز، استفاده حداکثری از قابلیتهای شبکه، جلب سرمایهگذاری در سمت عرضه و تقاضای برق و تأمین منابع مالی و پیگیری الزامات مورد نیاز است.
یک ماه بعد هم مسعود پزشکیان از برنامهریزی برای توسعه نیروگاههای خورشیدی و بادی برای حل مشکلات حوزه انرژی گفت. او گفته مصرف برق در ایران شش برابر میانگین کشورهای اروپایی است که نیازمند مدیریت و توسعه تولید انرژیهای پاک است و از برنامهریزی برای تولید حدود ۳۰ هزار مگاوات برق خورشیدی خبر داد که بخشی از آن تا پایان امسال وارد مدار خواهد شد.
چند روز پیش وزیر نیرو از مردم به خاطر کاهش فشار آب عذرخواهی کرد و بعید نیست چندی دیگر علیآبادی به دلیل ناترازیهای دیگر انرژی از مردم پوزش بخواهد اما عذرخواهی کردن قطعاً جواب سوال خواهرزاده او نیز نخواهد بود چراکه مردم بر سر نبود آب و برق با هیچ دولت و مسئولی شوخی نداشتهاند که به عنوان نمونه میتوان به اعتراضات حومه تهران در دهه هفتاد اشاره کرد.