در اول مهر ساعت ۹:۴۴ دقیقه چه اتفاقی قرار است رخ دهد؟

بر اساس اطلاعات Time and Date (۲۰۲۵)، اعتدال پاییزی امسال در تاریخ اول مهر ۱۴۰۴ (مطابق با ۲۲ سپتامبر) رخ خواهد داد و خورشید از استوا به سمت جنوب حرکت می‌کند. به گزارش روز نو هم‌ترازی خورشید با استوا، توهم برابری طول شب و روز را ایجاد می‌کند، هرچند که همانطور که در ادامه خواهیم دید، این تعادل دقیق کمی پیچیده‌تر است.

اعتدال پاییزی در نیم‌کرهٔ شمالی تقریباً ۱ مهر «۲۳ سپتامبر» (لحظهٔ متوسط سالانة آن یکم مهر ساعت ۰۹:۴۴ (ایران)) و هم‌زمان با آغاز فصل پاییز است، درحالیکه همین زمان در نیم‌کرهٔ جنوبی آغاز بهار و لحظهٔ اعتدال بهاری است و بالعکس.

سه‌شنبه، ۲۳ سپتامبر ۲۰۲۵، ساعت ۰۹:۴۴/Mon, Sep ۲۳، ۲۰۲۵، ۹:۴۴ PM

اعتدال پاییزی – سه‌شنبه ۱ مهر

اعتدال پاییزی، برابران پاییزی که گاهی سَر میزو یا ترازوی تیرماهی خوانند، در نیم‌کره شمالی، در ستاره‌شناسی به برابری شب و روز گفته می‌شود که اندک اندک حرکت خورشید از خط وسط یا محور صفحه استوای زمین به سمت جنوب آسمان می‌رود. میزان یا ترازوی پائیزی یکی از دو اعتدالی است که در هر سال رخ می‌دهد (برابری دیگر اعتدال بهاری است).

این رویداد از دیدگاه علمی و فرهنگی بسیار مهم است. در اعتدال پاییزی، زمین به نقطه‌ای از مدارش می‌رسد که خورشید دقیقاً بر استوای زمین می‌تابد. نتیجه این اتفاق:

طول روز و شب تقریباً برابر می‌شود.

در نیمکره شمالی آغاز رسمی پاییز است.

در نیمکره جنوبی آغاز بهار است.

اعتدال پاییزی، که در نیمکره شمالی به عنوان سرآغاز پاییز شناخته می‌شود، دو بار در سال رخ می‌دهد: یک بار در بهار (اعتدال بهاری) و یک بار در پاییز (اعتدال پاییزی). در این روز، محور زمین نه به سمت خورشید متمایل است و نه از آن دور می‌شود؛ در نتیجه، هر دو نیمکره تقریباً به یک اندازه نور خورشید دریافت می‌کنند. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که زمین در مدار خود به دور خورشید می‌چرخد و پرتو‌های خورشید به طور مستقیم به استوا می‌تابند.

برای ساکنان نیمکره شمالی، اعتدال پاییزی به معنای خداحافظی با روز‌های طولانی و آفتابی تابستان و خوشامدگویی به روز‌های خنک‌تر و کوتاه‌تر پاییز است. در نیمکره جنوبی، اما، این رویداد نویدبخش فرا رسیدن بهار و پایان زمستان سرد است. این هم‌ترازی آسمانی باعث می‌شود که طول شب و روز در سراسر جهان تقریباً برابر شود؛ بنابراین ۱ مهر ۱۴۰۴ – اعتدال پاییزی آغاز می‌شود و نپتون در مقابله (Opposition) می‌درخشد.

علاوه بر این در واپسین شب تابستان، زمین در مدار خود به نقطه‌ای می‌رسد که خورشید دقیقاً بر استوای زمین می‌تابد؛ پدیده‌ای که با نام «اعتدال پاییزی» شناخته می‌شود. اما امسال این رویداد با یک اتفاق نجومی دیگر همراه شده: مقابله زحل با زمین.

در این وضعیت، زمین دقیقاً میان زحل و خورشید قرار می‌گیرد و زحل در نزدیک‌ترین فاصله سالانه‌اش با زمین دیده می‌شود. فاصله این سیاره در شب مقابله حدود ۱ میلیارد و ۲۸۰ میلیون کیلومتر خواهد بود که نسبت به حالت معمول، حدود ۲۰۰ میلیون کیلومتر نزدیک‌تر است.

زحل با حلقه‌های باشکوهش که از لبه دیده می‌شوند، در این شب خاص همچون نگینی طلایی در آسمان می‌درخشد. علاقه‌مندان به نجوم می‌توانند از غروب تا بامداد، این سیاره را با تلسکوپ یا حتی دوربین‌های دوچشمی رصد کنند. حلقه‌های زحل در این شب به شکل باریک و خاصی دیده می‌شوند که تا ۷ سال آینده تکرار نخواهد شد.

از سوی دیگر آخرین خورشیدگرفتگی سال ۲۰۲۵ در تاریخ ۲۱ سپتامبر (۳۰ شهریور ۱۴۰۴) رخ می‌دهد. رویدادی نادر و چشم‌گیر که تنها بخش کوچکی از نیم‌کره جنوبی زمین شاهد آن خواهد بود. این پدیده که هم‌زمان با اعتدال پاییزی اتفاق می‌افتد، به‌عنوان «خورشیدگرفتگی اعتدالی» شناخته می‌شود و نقطه پایانی تقویم نجومی سال خواهد بود.

اعتدال پاییزی، برابران پاییزی که گاهی سَر میزو یا ترازوی تیرماهی خوانند، در نیم‌کره شمالی، در ستاره‌شناسی به برابری شب و روز گفته می‌شود که اندک اندک حرکت خورشید از خط وسط یا محور صفحه استوای زمین به سمت جنوب آسمان می‌رود. میزان یا ترازوی پائیزی یکی از دو اعتدالی است که در هر سال رخ می‌دهد (برابری دیگر اعتدال بهاری است).

تساوی یا ترازوی پائیزی در نیم‌کره شمالی هم‌زمان با آغاز فصل پائیز است و در خراسان به آن سر میزو می‌گویند و برابر است با اعتدال بهاری در نیم‌کره جنوبی که هم‌زمان با آغاز فصل بهار است

با توجه به اینکه مدار حرکت ظاهری خورشید بر کره آسمان که به نام دایرةالبروج شناخته می‌شود، با مدار استوای آسمان ۲۳.۵ درجه زاویه دارد، این مدارات فرضی در آسمان، در دو نقطه با یکدیگر تقاطع دارند. یکی از این نقاط، اعتدال بهاری همان آغاز نوروز و سال نو است و دیگری اعتدال پاییزی است.

مرکز خورشید به نقطه اعتدال پاییزی رسیده و فصل پاییز در نیمکره شمالی زمین آغاز خواهد شد. این در حالی است که در دو نیمکره شمالی و جنوبی زمین، فصول عکس یکدیگر رخ داده و در ابتدای پاییز در نیمکره شمالی، ساکنان نیمکره جنوبی در آغاز بهار قرار خواهند داشت.

بدیهی است که در آغاز پاییز وضعیت ۶ ماه روز در قطب شمال پایان یافته و ۶ ماه شب بر قطب شمال زمین شروع می‌شود.

این در حالی است که وضعیت «روز ۶ ماهه» در قطب جنوب زمین در این زمان آغاز خواهد شد.

دلیل اینکه به نقاط اعتدال بهاری و اعتدال پاییزی، «اعتدالین» گفته می‌شود، آن است که در این دو موقعیت از سال (اول بهار و اول پاییز)، طول روز و شب با هم برابر و ۱۲ ساعت روز و ۱۲ ساعت شب را ساکنان کره زمین تجربه می‌کنند.

باید در نظر داشت که اگر مرکز خورشید معیار طلوع و غروب مهر تابان محسوب می‌شد، این شرایط تساوی روز و شب بیشتر به واقعیت نزدیک بود و این در حالی است که پایین رفتن کامل قرص خورشید در افق و یا بر آمدن اولین تابش خورشید در یک منطقه، به ترتیب بیانگر پایان روز و یا آغاز روز است.

به همین دلیل در برخی از مناطق طول روز در زمان اعتدال پاییزی کمی بیشتر از ۱۲ ساعت است؛ به طور مثال در هنگام اعتدال پاییزی، روز در تهران نزدیک به ۱۲ ساعت و ۸ دقیقه به درازا می‌انجامد، ولی دو روز بعد از این تاریخ یعنی سوم مهرماه، طول روز و شب به ۱۲ ساعت می‌رسد.

به مرور پس از آغاز فصل پاییز. به طول شب افزوده شده و از طول روز کاسته می‌شود، به نحوی که در شبانگاه ۳۰ آذر هر سال، در نیمکره شمالی طولانی‌ترین شب سال و یا شب چله واقع شده است.

جالب است علاقه‌مندان بدانند که به جای در نظر گرفتن یک تاریخ خاص برای آغاز یک فصل، در هواشناسی روش متفاوتی جهت شروع فصول از جمله پاییز وجود دارد، به این گونه که با توجه به میانگین دما، آغاز فصول در نظر گرفته می‌شود.

ایرانیان باستان از گذشته‌های دور از تغییر فصول آگاهی داشته و با بنا‌های شاخص و روش‌های دیگر آغاز هر فصل را مشخص می‌کردند تا بتوانند به طور مثال در پایان فصل تابستان با جمع‌آوری محصولات کشاورزی، خود را برای آغاز فصل جدید و کشت پاییزی آماده کنند.

جشن سر میزان و اعتدال پاییزی

اعتدال پاییزی همزمان است باسر میزان که با مهرگان پیوند دارد. زمان برگزاری سر میزان اگر آن را با جشن مهرگان همسان بدانیم در یکم ماه مهر و آغاز فصل پاییز بوده‌است و این شیوه دستکم تا پایان دوره هخامنشی و احتمالاً تا اواخر دوره اشکانی نیز دوام داشته‌است.

 اما از این زمان و شاید در دوره ساسانی، جشن مهرگان به مهر روز از مهر ماه یا شانزدهم ماه مهر منتقل می‌شود. اما در خراسان یکی از مهمترین جشن‌های سنتی خراسان جشن سَرِ میزو یا جشن اول میزان بوده که همان اول مهر شروع آن بوده است.

میزان به معنای برابری و اعتدال است. روز اول مهر معمولا شب و روز برابر است و برابری پاییزی نام دارد در مقابل برابری بهار که نوروز نام دارد. به عبارتی روشن‌تر اول مهر را می‌توان روز نوروز پاییزی نامید. 

هر سال در روز اول مهر و اول پاییز زمین در حالت اعتدال و تساوی پاییزی قرار می‌گیرد. به این معنی که در این زمان طول روز و شب برابر شده و رفته رفته هرچه به سمت زمستان پیش می‌رویم از ارتفاع خورشید در آسمان کاسته و هوا رو به سردی می‌رود..

در قدیم کشاورزان با شروع فصل سرما و پایان چرای علوفه ناچار بودند قوچ و بّز نَر و حتی گاو نر که بیشتر کاربرد پَرواری دارد را سر ببرندبرای اینکه با آغاز زمستان گیاهان و علف کافی برای خوراک نبود و اینها در فصل سرما لاغر می‌شدند بعلاوه جا برای نگهداری آنها در سرما و یخبندان نبود بناچار چارپایان پرواری ذبح می‌شدند که به این کار پرواربندی و جشن غلیه کنان می‌گفتند؛ و گوشت آن را سرخ غیمه و کاملا خشک می‌کردند و نمک می‌زدند و در کیسه گونی در محلی بلند آویزان می‌کردند تا در طول پاییز و زمستان از گوشت آن برای خوراک خود استفاده کنند. سایر دام‌ها برای زاد و ولد نگهداری میشدند و در این فصل موقع جفت گیری نیز به پایان می‌رسید که دام‌ها در اوایل بهار نوزاد خود را بدنیا می‌آوردند.

خیزید و خز آرید که هنگام خزانست

باد خنک از جانب خوارزم وزانست

آن برگ رزان بین که بر آن شاخ رزانست

گویی به مثل پیرهن رنگ‌رزانست. منوچهری_ دامغانی (به نقل از مجله دریای پارس ۱۳۹۴)

در بعضی کشور‌های جهان از جمله ژاپن اعتدال پاییزی روز تعطیل رسمی کشور است.