امارت اسلامی و همچنان چالشی به نام «مشروعیت»

بازگشت طالبان به افغانستان تحت عنوان «امارت اسلامی افغانستان» در سال 2021 بدون شک یکی از مهمترین تحولات سیاسی در قرن بیست و یکم بود؛ چراکه ایالات متحده بعد از 21 سال حضور در این کشور، آخرین سرباز خود را شبانه از فرودگاه کابل خارج کرد و این کشور را به دست طالبان داد. از آن روزها سه سال می‌گذرد و بسیاری از تحلیلگران اعتقاد دارند که آنچه باعث شد افغانستان 20 سال به عقب بازگردد صرفاً خروج اشرف غنی، رئیس جمهوری وقت افغانستان و تیم وی از افغانستان نبود، بلکه آنچه موجب شد تا این اتفاق رخ دهد و حالا هم کابل درگیر برخی از بحران‌ها شود، خروج یکباره و بدون برنامه‌ریزی ایالات متحده از افغانستان بود. پس از این اتفاق جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده در مصاحبه با جورج استفاناپولوس خبرنگار شبکه ای.بی.سی نیوز در نیمه دوم آگوست ۲۰۲۱ یعنی چند روز پس از تسلط کامل طالبان بر کابل صراحتاً اعلام کرد که «خروج نظامیان آمریکا از افغانستان را کار درستی می‌دانم، حتی اگر دولت ترامپ در فوریه ۲۰۲۰ در دوحه به توافق صلح با طالبان نرسیده بود، خودش نیروهای آمریکایی را خارج می‌کرد». 

دلیل ماندگاری سخنان بایدن و خروج نظامیان تحت امر او شاید به یکباره بودن این تصمیم و اجرای آن ظرف چند روز محدود شود، اما واقعیت این است که ما در حال سخن گفتن از یک تراژدی غم‌انگیز هستیم. به یاد داریم در زمانی که هواپیمای ترابری سی-۱۷ گلوب‌مستر ایالات متحده در حال انتقال تعداد زیادی از شهروندان و اتباع خارجی مقیم افغانستان از مبدأ فرودگاه کابل به دوحه بود، جماعتی از ترس حاکم شدن مجدد طالبان بر این کشور از چرخ‌های این غولِ آهنین ساخت بوئینگ آویزان شده بودند که پس از برخاستن از باند این فرودگاه آخرین دقایق زندگی یکدیگر را به تماشا نشسته بودند و ساعاتی بعد تصویر و ویدئوهایی از اجساد آنها به سرعت وایرال شد. این اظهارات بایدن با گذشت سه سال هنوز هم نتوانسته افکار عمومی جهان را اغناء کند و همین حالا بسیاری از منتقدان دولت او، بایدن و تیمش را عامل اصلی آوارگی میلیون‌ها نفر از شهروندان افغانستان در سراسر دنیا می‌دانند. 

    طالبان معتقد است که باید رویه فعلی را ادامه دهد تا در نهایت بتواند مشروعیت جهانی کسب کند و با بسیاری از کشورهای حاضر در جامعه ملل وارد مناسبات مشخص شود اما مساله اینجاست که آنها به هیچ وجه نمی‌خواهند بدیهیاتی مانند تحقق حقوق زنان را رعایت کنند

این تراژدی نه همین حالا بلکه دهه‌ها بعد قابلیت تحت تاثیر قرار دادن اذهان عمومی را دارد اما باید دانست که دو عامل اصلی یعنی بی‌برنامه بودن ایالات متحده و همچنین ترس از ظهور مجدد طالبان باعث شد تا چنین اتفاقی رخ دهد که البته رسانه‌های آمریکا و همچنین متحدان آنها در ناتو که ۲۰ سال افکار عمومی را در خصوص افغانستان بر اساس راهبردهای خُرد و کلان خود هدایت کرده‌ بودند هم در این دهشت‌افکنی و تزریق وحشت بی‌تقصیر نبوده و نقش مهمی را ایفا کرده و البته که این روند هنوز هم با مدلی دیگر جریان دارد. با تمام این تفاسیر اما باید توجه شود که طالبان سه سالگی بازگشت به قدرت و سقوط نظام جمهوری را با رژه سلاح‌های به جا مانده آمریکایی جشن گرفتند و آنرا «روز فتح» نامیدند و از جامعه جهانی خواستند که راه تعامل با آنها را در پیش بگیرند. این در حالی است که مخالفان طالبان آن را «روز سیاه» خوانده‌اند و برای تجمع اعتراضی در شهرهای مختلف دنیا فراخوان داده‌ بودند که در کانادا و برخی از پایتخت‌های اروپایی شاهد نشست‌های اعتراضی بودیم. بر اساس گزارش منتشر شده از سوی بی.بی.سی، مراسم اصلی در پایگاه بگرام برگزار شد که مرکز نظامی اصلی آمریکا و ناتو در دو دهه حضور در افغانستان بود و گفته شده که در این مراسم دیپلمات‌های ایرانی و چینی و نمایندگانی از دیگر کشورهای منطقه مانند روسیه هم حضور داشتند. 

چالشی به نام مشروعیت! 

آنچه در این میان باید موردنظر قرار بگیرد این است که طالبان در طول سه سال اخیر دائماً به دنبال آن بوده تا بتواند وضعیت افغانستان به گونه‌ای نشان دهد که گویی همه چیز در حال بهبود است؛ چراکه از ابتدای امر دغدغه اصلی این جریانِ حاکم بر افغانستان کسب مشروعیت بوده و خواهد بود. در این مسیر مقام‌های ارشد طالبان در مراسمی که در پایگاه بگرام برگزار شد سخنرانی و تاکید کردند که می‌خواهند با دنیا رابطه داشته باشند. به عنوان مثال عبدالکبیر، معاون سیاسی نخست‌وزیر طالبان در این مراسم همانند گذشته اعلام کرد که «ما می‌خواهیم با تمام کشورهای جهان روابط نیک و حسنه داشته باشیم». او در بخش دیگری از سخنان خود اذعان کرد که به هیچ کشوری اجازه دخالت در امور داخلی خود را نمی‌دهیم و خاک افغانستان علیه هیچ کشور دیگری مورد استفاده قرار نخواهد گرفت. عبدالکبیر همچنین تاکید کرد که «امارت اسلامی در سیاست خارجی خود به دستاوردهای چشمگیری دست یافته است. ده‌ها سفارت در کشور افتتاح شده، دیپلمات‌های خارجی به افغانستان سفر می‌کنند و نمایندگان ما نیز در نشست‌های بین‌المللی حضور فعال دارند». 

فارغ از عبدالکبیر، سراج‌الدین حقانی، سرپرست وزارت امور داخله طالبان هم در مراسم بزرگداشت سالروز اخراج نیروهای آمریکایی از افغانستان تاکید کرد که ما برای رهایی افغانستان از چنگال استعمارگران، جانفشانی‌های بسیاری نمودیم و سرانجام به پیروزی رسیدیم و در این لحظه از جامعه جهانی می‌خواهم از فرصت مساعد استفاده بهینه کرده و راه تعامل و همکاری را با افغانستان در پیش گیرند». 

اگرچه مولوی عبدالسلام حنفی، معاون اداری نخست‌وزیر افغانستان هم در این مراسم حضور داشت و همین عبارات را به کار برد و امارت اسلامی را رو به جلو تفسیر کرد، اما به هر ترتیب باید توجه شود که همین حالا بسیاری از کشورهای اروپایی و ایالات متحده به هیچ وجه راضی نمی‌شوند که سفارتخانه‌های خود را در کابل مجدداً راه‌اندازی کنند و در این مسیر یک نگاه مشخص را طی می‌کنند. طالبان معتقد است که همین رویه را باید ادامه دهد تا در نهایت بتواند مشروعیت جهانی کسب کند و با بسیاری از کشورهای حاضر در جامعه ملل وارد یک مناسبات مشخص شود اما مساله اینجاست که آنها به هیچ وجه نمی‌خواهند بدیهیات را رعایت کنند. به عنوان نمونه از زمان روی کار آمدن آنها تا به امروز بارها از سوی کشورهای مختلف جهان به کابل تاکید شده که باید موضوع اشتغال و تحصیل زنان حل و فصل شود اما آنها باز هم در این خصوص خط‌کشی‌های خاص خود را اعمال می‌کنند. 

     طالبان سه سالگی بازگشت به قدرت و سقوط نظام جمهوری را با رژه سلاح‌های به جا مانده آمریکایی جشن گرفت و آن را «روز فتح» نامید؛ اما دقیقاً در همین روز بسیاری از جریانات داخلی و خارجی علیه آنها اقدام به انتشار بیانیه و محتوای رسانه‌ای کردند

همین موضوع حالا باعث شده تا جریان‌های مخالف طالبان در داخل و خارج در سومین سالگرد روی کار آمدن آنها علیه طالبان موضع بگیرند. برای مثال حزب جمعیت اسلامی، از گروه‌های سیاسی مخالف طالبان دراعلامیه‌ای نوشته است: «در مدت سه سال گذشته مردم افغانستان دشوارترین شرایط را سپری کردند، امّا زمینه‌ اندک‌ترین مشروعیت را برای تسلط غاصبانه‌ طالبان بر کشور فراهم نساختند.» همچنین محمد محقق، رهبر حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان، در بیانیه‌ای هشدار داد که اگر طالبان به خواست مردم افغانستان تمکین نکند، جنگ با این گروه اجتناب‌ناپذیر است. 

محمود صیقل، سفیر سابق افغانستان در سازمان ملل هم اعلام کرد «طالبان بیست سال به بهانه حضور نظامیان امریکا و هفت سال قبل از آن و سه سال بعد از آن، بدون حضور هیچ نظامی خارجی دست به خشونت و خونریزی زدند». همچنین اعضای «جنبش زنان مقتدر افغانستان» اعلام کردند در آستانه سه سالگی به قدرت رسیدن طالبان، در یک حرکت اعتراضی بار دیگر در قلب کابل دیوار‌نویسی کردند. شماری از فعالان حقوق زنان نیز با نشر بیانیه‌ها و ویدیوها در شبکه‌های اجتماعی بازگشت طالبان به قدرت را «روز سیاه» خواندند. حال باید دید که آیا طالبان می‌تواند با این حجم از انتقادات مشروعیت جهانی کسب کند یا خیر!