بنایی است که پِی‌اش حدود دو دهه پیش، با محدودسازی موقت یوتیوب ریخته شد. اسکلتش را بستنِ همیشگی فیسبوک چید و قطع دسترسی به توییتر، تلگرام، اینستاگرام و واتس‌اپ نیز به مرور زمان یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های محدودسازی در جهان را تکمیل کرد. فیلترینگ، حالا شهرکی است پر از راهزن و خالی از سکنه که تنها برای نگهبانانش عایدی دارد.

نتایج تازه‌ترین نظرسنجی مرکز پایش «ایسپا» نشان می‌دهد که ۸۲.۲ درصد ایرانی‌ها دست‌کم از یکی از پیام‌رسان‌ها شبکه‌های اجتماعی خارجی یا داخلی استفاده می‌کنند. بر اساس این نظرسنجی، ۵۰.۶ درصد ایرانی‌ها کاربر اینستاگرام، ۳۹.۳ درصد کاربر تلگرام و ۳۳.۳ درصد کاربر پیامرسان واتس‌اپ هستند. پلتفرم‌های بومی ایتا و روبیکا با حدود ۲۹ درصد و پیامرسان بومی بله با ۹.۷ درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

ورشکستگی فیلترینگ به روایت آمار

به گزارش فراز، این آمار مربوط به حال حاضر، یعنی دقیقا دو سال پس از اعمال سخت‌ترین محدودیت‌ها در شبکه‌ی سراسری اینترنت در کشور است. در شرایطی که میزان فیلترینگ تشدید شده و میزان استفاده از فیلترشکن‌ها پس از شکستن یک رکورد تاریخی، به حد نساب حداکثری رسیده است. به گزارش «کلاود فلر» نرخ استفاده از فیلترشکن بین کاربران ایرانی، در آبان‌ماه سال ۱۴۰۱، فقط به فاصله ۶۰ روز از شهریورماه همان سال، از ۳۵ درصد به ۹۳ درصد رسید. این نرخ امروز در حدود ۸۰ درصد تثبیت شده است.
افزایش ۶۰ درصدی استفاده از فیلترشکن‌ها و فربه‌تر شدن گردشِ مالی مافیای فیلترشکن در کشور افزایش تعداد کاربران پلتفرم‌های خارجی فیلترشده و شکست سیاست‌های بگیر و ببند در فضای مجازی را عیان می‌کند. به گواهی آمار، در خردادماه ۱۴۰۱، یعنی حدود ۳ ماه پیش از اعمال محدودیت‌های فرمایشی دولت سیزدهم، نرخ استفاده از پلتفرم‌های واتس‌اپ، اینستاگرام و تلگرام به ترتیب ۷۱.۱، ۴۹.۴ و ۳۱.۶ درصد بود. از آن دوره تا امروز، حدود ۸ درصد به تعداد کاربران تلگرام و بیش از یک درصد به تعداد کاربران اینستاگرام افزوده شده است.

به زبان ساده‌تر، اعمال یکی از سخت‌گیرانه‌ترین محدودیت‌ها در پاییز ۱۴۰۱، نه تنها تاثیر بلندمدتی در استفاده کاربران از پلتفرم‌های خارجی نداشت، بلکه به مرور زمان، علاوه بر کاربران قدیمی، کابران تازه‌ای را نیز جذب کرد. افزایش تعداد مصرف‌کننده‌های یک کالای فیلترشده، اما تنها یک معنی دارد: همه مصرف کننده‌ها در حال دور زدن محدودیت‌ها هستند!

سود مافیا در ۶ سال، ۸۳ برابر شد!

به عبارت دیگر، فیلترینگ در طول دو دهه گذشته نه تنها به اهداف خود نرسیده بلکه زیان‌های بسیاری را نیز به قیمت سود عده‌ای خاص به کشور وارد کرده است. هفته گذشته، نماینده خرم‌آباد در مجلس با اشاره به مافیای فیلترشکن گفت: «مردم با استفاده از وی‌پی‌ان، از پلتفرم‌ها استفاده می‌کنند و عده‌ای از فروش فیلترشکن سود‌های کلان در حد ۵۰ هزار میلیارد تومان می‌برند». هشدار به سوءاستفاده‌های کلان مافیای فروش فیلترشکن از فیلترینگ، بحث تازه‌ای نیست و هر روز تعلل در تصمیم‌گیری، به حجم گردش مالی این مافیا اضافه کرده است.

روزنامه همشهری در سال ۹۷، گردش مالی تجارت فیلترشکن در ایران را ماهانه حدود ۵۰ میلیارد تومان تخمین زده بود. یعنی سود مافیای فروش وی‌پی‌ان از افزایش فیلترینگ، در طول تنها ۶ سال، ۸۳ برابر بیشتر شده است. سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران، اما در طول سال‌های اخیر، این شکست راهبردی را با آمارسازی توجیه می‌کردند. «عیسی زارع‌پور»، وزیر ارتباطات دولت سیزدهم در اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۲ مدعی شد که ۷۰ درصد از مردم ایران از پیام‌رسان‌های بومی استفاده می‌کنند. او گفته بود که ۶۰ درصد از کسب‌وکار‌ها نیز وارد شبکه‌های اجتماعی بومی شده‌اند. این ادعا در حال مطرح شد که کسب‌وکار‌های اینترنتی پس از یک تعطیلی موقت در پاییز و زمستان ۱۴۰۱، دوباره به پتلفرم‌های خارجی بازگشتند.

هم دست پیش گرفتیم و هم پس افتادیم!

دهم دی‌ماه ۱۴۰۱، روبیکا به عنوان بزرگ‌ترین پلتفرم بومی در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که حدود ۷۰ میلیون سیم‌کارت در روبیکا ثبت شده است و این پلتفرم بیش از ۳۵ میلیون کاربر فعال ماهانه دارد. آن زمان ۴۷ میلیون کاربر ایرانی در اینستاگرام فعال بودند. مشاهدات رسمی و غیررسمی از این پلتفرم، اما با هیچ‌یک از این ادعا‌ها همخوانی ندارند. آخرین به‌روزرسانی از پردنبال‌کننده‌ترین صفحه‌های روبیکا نشان می‌دهد که پربازدیدترین صفحه در روبیکا تنها یک میلیون و ۶۰۰ هزار دنبال‌کننده دارد. پرسش این‌جاست که چطور یک سکوی بومی با ادعای داشتن بیش از ۳۵ میلیون کاربر فعال، هیچ کاربری با بیش از ۱.۶ میلیون دنبال کننده ندارد؟! این در حالی است که پرفالوورترین کاربر ایرانی در اینستاگرام فارسی، «حسن ریوندی» با حدود ۲۰ میلیون فالوور، معادل حدود نیمی از کاربران ایرانی اینستاگرام است. نگاهی به آمار و وضعیت، نشان‌دهنده شکست سیاست‌های فیلترینگ است. سیاست‌هایی که با هر روز اصرار مسوولان به ادامه آن، منجر به زیان‌های کلانِ میلیاردی به منافع ملی و پر کردن جیب مافیای فیلترشکن می‌انجامد. رفع فیلترینگ، یکی از وعده‌های اصلی مسعود پزشکیان در ایام انتخابات بود.

فاطمه مهاجرانی -سخنگوی دولت- روز سه‌شنبه در نشست خبری خود گفت: «فیلترینگ به اهداف خود نرسیده است و حکمرانی بر فضای مجازی به معنی فیلترینگ نیست». ستار هاشمی، وزیر ارتباطات دولت چهاردهم نیز در آخرین اظهاراتش گفته که رفع محدودیت‌ها با «نگاهی کارشناسی» از بین خواهد رفت. به نظر می‌رسد که تلاش دولت وفاق برای رفع قطره‌چکانی محدودیت‌ها نیز تا امروز بی‌نتیجه مانده و باید منتظر اتفاقات تازه در روز‌ها و هفته‌های آتی بود.