در روزنو بخوانید
تنبلی تخمدان چیست و راه‌های درمان آن کدامند؟
روزنو – هدی کاشانیان: تنبلی تخمدان که به‌عنوان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک نیز شناخته می‌شود، یک اختلال هورمونی شایع در زنان است که عملکرد تخمدانها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این اختلال می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی در باروری، قاعدگی، وزن و حتی سلامت عمومی زنان شود.
روزنو :
آشنایی با بیماری تنبلی تخمدان
تنبلی تخمدان به این معنا است که فرد بیمار تعدادی کیست کوچک یا کیسه‌های پر از مایع در تخمدان او رشد می‌کند. این کیست‌ها مضر نیستند، اما می‌توانند منجر به عدم تعادل در سطح هورمون‌ها شوند. زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی‌کیستیک همچنین ممکن است تغییر در چرخه قاعدگی، افزایش سطح آندروژن، رشد بیش از حد موهای زائد، آکنه و چاقی را تجربه کنند. علاوه بر این تخمدان پلی‌کیستیک شایع‌ترین علت ناباروری در زنان است. زیرا این بیماری می‌تواند از تخمک‌گذاری جلوگیری کند. آمارها نشان می‌دهد، زنانی که می‌توانند با تخمدان پلی‌کیستیک باردار شوند، میزان سقط جنین، دیابت بارداری، فشار خون بالا ناشی از بارداری و زایمان زودرس بیشتر است.
انواع تنبلی تخمدان
سندروم تخمدان پلی کیستیک ۴ نوع مختلف دارد که بر اساس علت ایجاد آن طبقه‌بندی می‌شوند. در ادامه با ۴ نوع مختلف تنبلی تخمدان آشنا می‌شوید:
· تنبلی تخمدان مقاوم به انسولین
· نوع التهابی سندورم تخمدان پلی کیستیک
· سندروم تخمدان پلی کیستیک ناشی از مصرف قرص
· تخمدان پلی کیستیک آدرنال
علل تنبلی تخمدان
تنبلی تخمدان در بسیاری از خانم‌ها در سنین باروری یعنی ۱۵ الی ۴۵ سالگی رخ می‌دهد و علل اصلی آن مشخص نیست. با این‌حال موارد زیر را می‌توان به‌عنوان بیشترین علل تنبلی تخمدان ذکر کرد:
1- اضافه وزن بالا
حدود 40 تا 80 درصد از خانم‌های مبتلا به تنبلی تخمدان، اضافه وزن یا BMI بالا 30 دارند. درواقع، اضافه وزن یکی از عوامل اصلی ایجاد مقاومت به انسولین است که خطر ابتلا به دیابت نوع 2 و سندرم تخمدان پلی کیستیک را افزایش می‌دهد.
2- مقاومت به انسولین
حدود 70 درصد از خانم‌های مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک(PCOS)، دچار مقاومت به انسولین هستند. هورمون انسولین توسط پانکراس برای تولید انرژی از قند موجود در مواد غذایی، ترشح می‌شود. در صورتی که سلول‌های بدن نتوانند به درستی از انسولین استفاده کنند، پانکراس تولید آن را بیشتر می‌کند. انسولین اضافی، باعث تحریک تخمدانها و افزایش ترشح هورمون‌های مردانه و عدم تخمک گذاری می‌شود.
3- استرس و اضطراب
هنگامی که استرس و اضطراب دارید، پاسخ بدن ترشح هورمون کورتیزول است. این هورمون باعث افزایش آندروژن‌ها و عدم تخمک گذاری می‌شود.
4- ژنتیک
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک دارای الگوی وراثتی است و می‌تواند توسط ژن‌ها به اعضا یک خانواده منتقل شود.
5- اختلالات تیروئید
کم‌کاری تیروئید، می‌تواند باعث ایجاد تنبلی تخمدان شود و علائم آن را تشدید کند.
6- اختلالات غده فوق‌کلیه
غدد فوق‌کلیه تحت استرس مزمن و اضافه‌وزن بالا، میزان بیشتری از آندروژن‌ها را تولید می‌کنند که این امر می‌تواند منجر به تنبلی تخمدان شود.
علائم تنبلی تخمدان
به غیر از وجود کیست در تخمدانها که تنها به وسیله آزمایش توسط پزشک قابل مشاهده است، علائم تنبلی تخمدان شامل موارد زیر هستند:
· قاعدگی‌های نامنظم
· سطح آندروژن بالا
· آپنه خواب
· سطح استرس بالا
· فشار خون بالا
· برچسب‌های پوستی
· ناباروری
· آکنه، پوست چرب و شوره سر
· کلسترول بالا و تری گلیسیرید
· خستگی
· طاسی الگوی زنانه
· مقاومت به انسولین
· دیابت نوع ۲
· درد لگن
· افسردگی و اضطراب
· افزایش یا کاهش وزن به صورت قابل توجه
· رشد بیش از حد مو در صورت و بدن، معروف به هیرسوتیسم
· کاهش میل جنسی
تشخیص تنبلی تخمدان
آزمایش مشخصی برای تشخیص قطعی سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یا تنبلی تخمدان وجود ندارد. احتمالاً دکتر زنان تاریخچه پزشکی، از جمله چرخه قاعدگی و پریود و تغییرات وزن را از بیمار جویا شود. معاینه بدنی، شامل معاینه برای نشانه‌های رویش بی‌رویه مو، مقاومت به انسولین و آکنه می‌شود.
پزشک ممکن است برای تشخیص بهتر، این کارها را توصیه کند:
· معاینه لگن
پزشک اندام‌های تولید مثل را به صورت بصری و دستی برای پیدا‌کردن توده‌ها، تومورها و سایر ناهنجاری‌ها معاینه می‌کند.
· آزمایش هورمونی خون
سپس آزمایش خون برای بررسی سطوح هورمونی انجام می‌شود. این آزمایش می‌تواند سایر مشکلاتی را که مشابه سندرم تخمدان پلی کیستیک هستند و باعث اختلال در قاعدگی یا افزایش آندروژن می‌شوند را رد کند.
· سونوگرافی تنبلی تخمدان
پزشک با استفاده از سونوگرافی، ظاهر تخمدان و قطر مخاط رحم را اندازه‌گیری می‌کند. یک فرستنده وارد دستگاه تناسلی می‌شود و با استفاده از امواج صوتی، اندازه تخمدان، وجود کیست‌های مایع در تخمدان، تعداد کیست‌های ریز در تخمدان را بررسی می‌کند. در صورت وجود این علائم در سونوگرافی، پزشک درخواست آزمایش هورمونی می‌دهد.
اگر پزشک تنبلی تخمدان یا سندرم پلی کیستیک را تشخیص داده‌باشد، ممکن است آزمایش‌های بیشتری را برای اطمینان از عوارض توصیه کند. این آزمایش‌ها از این قرارند:
- آزمایش‌های دوره‌ای فشارخون، تحمل گلوکز و سطوح کلسترول و تری‌گلیسرید
- غربالگری برای افسردگی و اضطراب
- غربالگری برای آپنه خواب انسدادی
عوارض تنبلی تخمدان
داشتن سطح آندروژن بالاتر از حد طبیعی می‌تواند بر قدرت باروری و سایر ابعاد سلامتی شما تأثیر بگذارد.
· ناباروری
برای باردار شدن باید تخمک‌گذاری داشته باشید. زنانی که به طور منظم تخمک‌گذاری نمی‌کنند، به اندازه لازم برای باروری تخمک‌گذاری نمی‌کنند. به همین دلیل، تنبلی تخمدان یکی از دلایل اصلی ناباروری در زنان است.
· سندرم متابولیک
حدود 80 درصد از زنان مبتلا به تنبلی تخمدان، دارای اضافه وزن یا چاقی هستند. چاقی و سندرم تخمدان پلی کیستیک، خطر ابتلا به قند خون، فشارخون بالا، کاهش کلسترول HDL (خوب) و افزایش کلسترول LDL (بد) را بالا می‌برد. در مجموع به این عوامل سندرم متابولیک گفته می‌شود که خطر بیماری قلبی، دیابت و سکته را افزایش می‌دهند.
· آپنه خواب
این وضعیت باعث وقفه‌های مکرر تنفس در طول شب می‌شود که در نهایت باعث قطع خواب فرد می‌شود. آپنه خواب در خانم‌هایی که اضافه وزن دارند بیشتر بروز می‌دهد، خصوصاً اگر تنبلی تخمدان هم داشته باشند. خطر بروز آپنه خواب در زنان چاق مبتلا به تنبلی تخمدان، پنج تا 10 برابر بیشتر از افراد بدون این بیماری است.
· سرطان آندومتر
در طی تخمک گذاری، مخاط رحم از بین میرود. اگر هرماه تخمک گذاری نداشته باشید، این مخاط رحم می‌تواند ضخیم شود. مخاط ضخیم رحم می‌تواند خطر ابتلا به سرطان آندومتر را افزایش دهد.
· افسردگی
هم تغییرات هورمونی و هم علائمی مانند رشد ناخواسته مو می‌توانند بر احساسات شما تأثیر منفی بگذارند. بسیاری از مبتلایان به تنبلی تخمدان در نهایت افسردگی و اضطراب را تجربه می‌کنند.
درمان تنبلی تخمدان
اگر به دنبال درمان قطعی تنبلی تخمدان هستید، باید بدانید که این بیماری هیچ درمان دائمی و صددرصدی ندارد. درواقع به علت زمینه ژنتیکی تخمدان پلی‌کیستیک نمی‌توان راهی برای درمان کامل تنبلی تخمدان و بهبود عملکرد تخمدان در حد یک تخمدان سالم و جوان، پیدا کرد.
· حذف فولیکول های سطح تخمدان با دارو
· تنظیم چرخه قاعدگی
· انتخاب سبک زندگی سالم
· تنظیم هورمون ها با داروهای دیابت
· روش آی یو آی (IUI)
· روش آی وی اف (IVF)
· لاپاراسکوپی برای تنبلی تخمدان
متاسفانه امروزه بیشترین علت تنبلی تخمدان که در سال‌های باروری خانم‌ها ممکن است اتفاق بیفتد، چاقی، اضافه وزن و سبک تغذیه نامناسب است. این بیماری می‌تواند چرخه‌های قاعدگی زنان را مختل کرده و باردار شدن را سخت‌تر کند. مداخلات سبک زندگی تغذیه‌ای صحیح، اولین درمانی است که پزشکان برای تنبلی تخمدان توصیه می‌کنند و اغلب به خوبی جواب می‌دهند. تغییرات سبک زندگی موثر واقع نشد، داروها نیز یک گزینه هستند.
داروهای درمان تنبلی تخمدان
با توجه به حساسیت بیماری و عوارض احتمالی داروها، باید در انتخاب و مصرف بهترین قرص برای تنبلی تخمدان و بارداری دقت کرد. داروهای تنبلی تخمدان با هدف‌های متفاوتی تجویز می‌شوند و بنابراین نباید هیچ دارویی را خودسرانه و بدون تجویز پزشک متخصص مصرف کرد. رایج‌ترین داروهای مورداستفاده در سندرم تخمدان پلی کیستیک عبارتند از:
· قرص ضد بارداری ترکیبی
برای تنظیم دوره قاعدگی می‌توان قرص‌های ضد بارداری ترکیبی را که با داشتن استروژن و پروژسترون موجب کاهش آندروژن می‌شوند مصرف کرد. این دارو یکی از بهترین قرص ها برای تنبلی تخمدان است که ضمن تنظیم سطوح پروژسترون و سایر هورمون‌ها، از عوارضی مانند خونریزی نامنظم، بروز آکنه و رشد موهای زائد جلوگیری می‌کند و خطر سرطان آندومتر را نیز کاهش می‌دهد.
· پروژسترون درمانی
یکی دیگر از راه‌های تنظیم عادت ماهانه، مصرف پروژسترون به مدت ۱۰ تا ۱۴ روز در دوره‌های گوناگون است که بر کاهش ریسک سرطان آندومتر هم اثر دارد. باید گفت از آن‌جایی که پروژسترون‌درمانی باعث بهبود سطح آندروژن و پیشگیری از بارداری نمی‌شود، در صورت نیاز به جلوگیری از حاملگی می‌بایست از مینی قرص پروژسترون یا دستگاه داخل رحمی حاوی پروژستین استفاده کرد.
· کلومیفن
به منظور تقویت تخمک‌گذاری و افزایش شانس بارداری ممکن است داروی کلومیفن برای بیمار تجویز شود. این داروی خوراکی ضد استروژن باید در اوایل چرخه قاعدگی مصرف می‌شود.
· لتروزول (فمارا)
اگرچه داروی لتروزول اغلب برای درمان سرطان سینه به کار میرود؛ اما در تحریک تخمک‌گذاری و کمک به بارداری نیز مؤثر است.
· متفورمین
داروی خوراکی متفورمین، مخصوص دیابت نوع ۲ است و ضمن بهبود مقاومت به انسولین باعث کاهش سطح آن می‌شود. این دارو که در کند کردن پیشرفت دیابت نوع دوم و کاهش وزن اثرگذار است، موجب کمک به تخمک‌گذاری در زنان مبتلا به تنبلی تخمدان می‌شود.
· قرص ضد بارداری
در صورتی که جدی‌ترین عارضه ناشی از تنبلی تخمدان در فرد، بروز آکنه و رشد موهای زائد باشد، برای درمان آن قرص ضد بارداری تجویز تجویز می‌شود. قرص‌های پیشگیری از بارداری با کاهش سطح آندروژن به درمان و بهبود آکنه و موهای زائد کمک می‌کند.
· افلورنیتین
از جمله داروهای‌موضعی برای رفع موهای زائد صورت می‌توان به افلورنیتین اشاره کرد. این دارو که به صورت کرم مصرف می‌شود، موهای اضافی ناشی از تنبلی تخمدان را از بین می‌برد.
درمان تنبلی تخمدان با روش‌های خانگی و طب سنتی
مهم‌ترین درمان خانگی تنبلی تخمدان برای کاهش عوارض و اثرات آن، بهبود شیوه زندگی و پیروی از الگوهای سالم و صحیح است. برای مثال، مشورت با یک متخصص تغذیه و تنظیم برنامه کنترل وزن برای کاهش یا افزایش وزن تا حد تعادل، اثراتی نظیر تنظیم سطوح انسولین و آندروژن، بهبود تخمک‌گذاری و... را در پی خواهد داشت.
کاهش مصرف کربوهیدرات‌ها هم در کاهش سطح انسولین مؤثر است؛ لذا توصیه می‌شود برای جلوگیری از افزایش ناگهانی قند خون، مصرف کربوهیدرات‌های پیچیده در برنامه غذایی بیماران قرار گیرد. کربوهیدرات‌های پیچیده را می‌توان در سبزیجات، میوه‌ها، غلات کامل، نخود فرنگی، لوبیا خشک پخته‌شده و... یافت. ضمناً فعالیت استاندارد روزانه، راهکار مکملی برای درمان و پیشگیری از مقاومت به انسولین و همچنین جلوگیری از دیابت به شمار میرود.
