موشک‌های باستیک چیست و چه ویژگی‌هایی دارند؟

موشک بالستیک چیست؟

موشک بالستیک نوعی موشک نظامی است که پس از پرتاب، مسیر خود را به‌صورت قوسی (بالستیک) طی می‌کند و پس از خروج از جو زمین، در فاز نهایی با شتاب زیاد به سمت هدف بازمی‌گردد. این موشک‌ها قادرند انواع کلاهک‌های انفجاری از جمله متعارف، شیمیایی و یا هسته‌ای را حمل کنند و بسته به نوعشان، بردهای متفاوتی از چند صد تا چند هزار کیلومتر دارند. موشک‌های بالستیک به دلیل سرعت بسیار بالا، قدرت تخریب زیاد و قابلیت پرتاب از سکوهای متنوع (مانند سیلو، خودرو، زیردریایی یا هواپیما)، یکی از مؤثرترین ابزارهای بازدارندگی در دکترین‌های نظامی به شمار می‌روند.

تاریخچه ساخت موشک بالستیک

تاریخچه ساخت موشک بالستیک به دوران جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد، زمانی که آلمان نازی با توسعه موشک «V-2» نخستین موشک بالستیک عملیاتی جهان را ساخت. این موشک که توسط دانشمند آلمانی «ورنر فون براون» طراحی شده بود، توانست پایه‌گذار فناوری موشکی مدرن شود. اولین پرتاب موفقیت‌آمیز وی-۲ در ۳ اکتبر ۱۹۴۲ بود و برای اولین بار در تاریخ ۴ سپتامبر ۱۹۴۴ علیه انگلستان مورد استفاده قرار گرفت. پس از جنگ، آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی با جذب دانشمندان آلمانی و بهره‌گیری از فناوری V-2، برنامه‌های موشکی خود را آغاز کردند و در دوران جنگ سرد رقابت شدیدی در ساخت موشک‌های بالستیک میان این دو قدرت شکل گرفت. این رقابت به توسعه موشک‌های قاره‌پیما (ICBM) و موشک‌های بالستیک پرتاب‌شونده از زیردریایی (SLBM) انجامید. از آن زمان تاکنون، کشورهای مختلفی به فناوری ساخت موشک‌های بالستیک دست یافته‌اند و این سلاح‌ها به یکی از ابزارهای راهبردی در سیاست‌های دفاعی و بازدارندگی کشورها تبدیل شده‌اند.

انواع موشک‌های بالستیک

موشک‌های بالستیک را می‌توان از نظر برد یا کاربرد آن‌ها دسته‌بندی کرد، که معمولاً آن‌ها را بر اساس برد گروه‌بندی می‌کنند. کشور‌های مختلف از الگو‌های متفاوتی برای دسته‌بندی موشک‌های بالستیک استفاده می‌کنند.

1.     Tactical ballistic missile با میزان برد ۱۵۰ تا ۳۰۰ کیلومتر

2.     موشک بالستیک کوتاه برد SRBM به انگلیسی: Short-range ballistic missile با برد کمتر از 1000 کیلومتر

3.     موشک بالستیک میانبرد MRBM به انگلیسی: Medium-range ballistic missile با میزان برد بین ۱۰۰۰ تا ۳۵۰۰ کیلومتر

4.     موشک بالستیک دوربرد IRBM به انگلیسی: Intermediate-range ballistic missile با میزان برد ۳۵۰۰ تا ۵۵۰۰ کیلومتر

5.     موشک بالستیک قاره‌پیما ICBM  به انگلیسی: Intercontinental ballistic missile با برد بیشتر از ۵۰۰۰ کیلومتر

به دلیل محدودیت موشک‌های بالستیک در توانایی حمل بار‌های سنگین عمدتاً از موشک‌های بالستیک میان‌برد، دوربرد و قاره پیما برای حمل کلاهک‌های هسته‌ای استفاده می‌شود، زیرا در غیر این صورت پرتاب کردن حجم کمی از مواد منفجره معمولی توسط موشک‌های بالستیک صرفه اقتصادی ندارد.

موشک‌های بالستیک کوتاه برد (SRBM) به‌طور بالقوه در درگیری‌های منطقه‌ای به دلیل فاصله کم کشورها، هزینه نسبی کم و سهولت تنظیمات و پیکربندی آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.

تفاوت موشک بالستیک با موشک کروز چیست؟

تفاوت اصلی موشک بالستیک با موشک کروز در نوع مسیر پروازی، سرعت، نحوه هدایت و کاربرد آن‌هاست. موشک بالستیک پس از پرتاب، بخش عمده‌ای از مسیر خود را به‌صورت قوسی و خارج از جو زمین طی می‌کند و در مرحله نهایی با سرعتی بسیار بالا وارد جو شده و به سمت هدف حرکت می‌کند، در حالی که موشک کروز عمدتاً در ارتفاع پایین و نزدیک به سطح زمین با استفاده از موتور جت به‌طور یکنواخت پرواز می‌کند. موشک‌های بالستیک معمولاً برد بسیار بیشتری دارند و توان حمل کلاهک‌های هسته‌ای را نیز دارا هستند، اما از نظر دقت نسبت به موشک‌های کروز در برخی موارد ضعیف‌ترند. موشک‌های کروز به دلیل پرواز در ارتفاع پایین، قابلیت پنهان‌کاری بیشتری دارند و برای حملات دقیق نقطه‌ای استفاده می‌شوند. به طور کلی، موشک بالستیک سلاحی راهبردی محسوب می‌شود، در حالی که موشک کروز بیشتر برای عملیات تاکتیکی و هدف‌گیری دقیق طراحی شده است.

چه کشورهایی موشک بالستیک را ساخته‌اند؟

تاکنون کشورهای متعددی در جهان به فناوری ساخت موشک‌های بالستیک دست یافته‌اند. این کشورها بر اساس سطح فناوری، برد موشک‌ها و نوع کلاهک قابل حمل، به چند گروه تقسیم می‌شوند:

1.      قدرت‌های بزرگ با توان ساخت موشک‌های بالستیک قاره‌پیما (ICBM):

·        ایالات متحده آمریکا

·        روسیه

·        چین

·        فرانسه

·        بریتانیا

این کشورها نه‌تنها توان ساخت موشک‌های بالستیک قاره‌پیما دارند، بلکه برخی از آن‌ها موشک‌های بالستیک زیردریایی‌پرتاب (SLBM)  نیز تولید کرده‌اند. همچنین همگی دارای توانایی حمل کلاهک‌های هسته‌ای هستند.

2.      کشورهای دارای برنامه بومی موشک‌های بالستیک میان‌برد و کوتاه‌برد

·        هند: موشک‌های آگنی، پرتوی، پراهار

·        پاکستان: موشک‌های غوری، شاهین

·        کره شمالی: موشک‌های هواسونگ، رودونگ، KN-25

·        ایران: موشک‌های شهاب، قدر، سجیل، خرمشهر

·        اسرائیل: موشک جریکو با توان حمل کلاهک هسته‌ای

·        کره جنوبی: با توسعه موشک‌های بالستیک برد کوتاه با دقت بالا

·        ترکیه: با پروژه‌های در حال توسعه در زمینه موشک‌های بالستیک

·        عربستان سعودی: دارای موشک‌های بالستیک چینی DF-3 و سرمایه‌گذاری در برنامه موشکی بومی

3.  دیگر کشورها با توانایی محدود یا وابسته به واردات

·        مصر، سوریه، یمن، عراق (پیش از ۲۰۰۳): دارای موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد یا ساخت با کمک خارجی (اغلب کره شمالی یا شوروی سابق)

·        برخی کشورهای شرق آسیا و آفریقا: برخی از این کشورها نیز ممکن است نسخه‌هایی از موشک‌های وارداتی شوروی یا چین را در اختیار داشته باشند، اما توان بومی‌سازی کامل ندارند.

لیست موشک‌های بالستیک ایران

کشور عزیزمان ایران نیز با وجود تحریم‌های بسیار و مشکلات فراوان در سال‌های اخیر نیز در حوضه موشک‌های بالستیک پیشرفت‌های چشمگیری داشته است که در ادامه لیست موشک های بالستیک ایران را مشاهده می‌کنید:

·        موشک شهاب 1

·        موشک شهاب 2

·        موشک شهاب 3

·        موشک فاتح 110

·        موشک قیام

·        موشک زلزال

·        موشک فاتح 313

·        موشک رعد 500

·        موشک فاتح مبین

·        موشک بالستیک ذوالفقار

·        موشک دزفول

·        موشک سجیل

·        موشک خرمشهر

·        موشک عماد

·        موشک قدر F

·        موشک هرمز 1 و 2