دعوای ارمنستان و آذربایجان راهی نو برای ترامپ گشود!

رهبران ارمنستان و آذربایجان روز جمعه در کاخ سفید یک بیانیه مشترک را امضا کردند که ضمن فراهم کردن فرصتی برای پایان دادن به دهه‌ها تنش میان دو جمهوری استقلال‌یافته از اتحاد جماهیر شوروی، امتیازات ویژه‌ای را در اختیار ایالات متحده قرار می‌دهد.

به گزارش روز نو دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا که در ماه‌های اخیر اشتیاق فراوان خود را برای میانجی‌گری برای پایان دادن به مخاصمات بین‌المللی نشان داده، روز جمعه ۸ آگوست میزبان نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان و الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان بود تا شانس خود را برای پایان دادن به مناقشه‌ای که دهه‌هاست در قفقاز جنوبی جریان دارد، امتحان کند. در این نشست، بیانیه‌ای مشترک به امضای رهبران ارمنستان و آذربایجان رسید که راه را برای عادی‌سازی کامل روابط دو کشور باز می‌کند. طبق این چارچوب، ایالات متحده حق انحصاری توسعه کریدوری را که در سال‌های اخیر با مخالفت برخی بازیگران مسئله قفقاز از جمله ایران مواجه بود، به دست آورد.

رئیس‌جمهور آمریکا در این نشست گفت: «مدت‌هاست که این دو کشور در حال مبارزه با یکدیگر هستند و حالا قرار است آنها برای مدتی طولانی به دوستانی خوب برای یکدیگر تبدیل شوند.» ترامپ که امیدوار است نتیجه تلاش‌هایش برای پایان دادن به مناقشات بین المللی به دریافت جایزه صلح نوبل ختم شود، افزود: «برای سال‌ها بسیاری تلاش کردند تا راهی برای حل و فصل این مناقشه پیدا کنند. اتحادیه اروپا تلاش‌های زیادی کرد. روس‌ها به سختی روی این مسئله کار کردند و موفق نشدند. جو خواب‌آلود (بایدن) هم تلاش خود را کرد، اما شما دیدید که در پایان چه اتفاقی افتاد.»

رهبران ارمنستان و آذربایجان هفته گذشته در ابوظبی، پایتخت امارات متحده عربی با یکدیگر دیدار و درباره شرایط صلح گفت‌و‌گو کردند با این حال گشایشی در این موضوع حاصل نشد تا همه چیز به دیدار رهبران دو کشور در کاخ سفید موکول شود.

دولت ترامپ از ماه مارس، زمانی که استیو ویتکاف، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا به منطقه سفر کرد، تلاش‌ها برای میانجی‌گری میان آذربایجان و ارمنستان به منظور دستیابی به یک توافق پایدار برای پایان جنگ را آغاز کرده بود.

محتوای بیانیه مشترک چیست؟

متن بیانیه مشترک منتشر نشده، اما از اظهارنظر‌های مقام‌های رسمی و نقل‌قول‌ها از منابع آگاه می‌توان به تصویری از کلیات این بیانیه و محتوای احتمالی توافق صلح ارمنستان و آذربایجان دست یافت.

بر اساس این بیانیه، کریدوری جدید در منطقه احداث خواهد شد که به جمهوری آذربایجان اجازه می‌دهد از طریق خاک ارمنستان به نخجوان دسترسی زمینی پیدا کند. همچنین حق انحصاری توسعه این کریدور در اختیار ایالات متحده قرار می‌گیرد و کریدور مذکور «مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی بین‌المللی» نام خواهد گرفت. به نوشته آسوشیتدپرس و به نقل از یک مقام آگاه آمریکایی، این کریدور احتمالاً شامل خطوط ریلی، خطوط انتقال نفت و گاز، فیبر نوری و مجوز رفت و آمد افراد و انتقال کالا خواهد بود.

ترامپ در این زمینه گفت: «ما انتظار داریم به سرعت شاهد توسعه زیرساخت‌ها در منطقه قفقاز توسط شرکت‌های آمریکایی باشیم. شرکت‌های آمریکایی بسیار هیجان‌زده‌اند که در ارمنستان و آذربایجان حضور پیدا کنند.» به گفته رئیس‌جمهور آمریکا، «دو کشور ارمنستان و آذربایجان متعهد شده‌اند که هرگونه درگیری را برای همیشه متوقف کنند، روابط دیپلماتیک، کنسولی و تجاری را آغاز کنند یا توسعه دهند و به تمامیت ارضی و استقلال یکدیگر احترام بگذارند.» علی‌اف هم ضمن تأیید مواضع ترامپ گفت که «این توافق نقطه آغاز یک صلح طولانی و پایدار و درخشان در قفقاز خواهد بود.»

با توجه به خطوط قرمزی که آذربایجان پیشتر ترسیم کرده بود می‌توان انتظار داشت که این خطوط قرمز در بیانیه اخیر گنجانده شده‌اند که باکو حاضر به پذیرش توافق شده است. جمهوری آذربایجان خواستار این شده بود که ارمنستان ادعا‌ها درباره منطقه ناگورنو قره‌باغ را کنار بگذارد و این ادعا‌ها از قانون اساسی ارمنستان حذف شوند. دومین خواسته باکو، انحلال گروه مینسک در سازمان امنیت و همکاری اروپا بود که سال ۱۹۹۴ برای تسهیل حل و فصل این مناقشه درازمدت تشکیل شد. روزنامه واشنگتن‌پست نوشته است: «دو کشور موافقت کردند تا نامه مشترکی را امضا و رسماً درخواست کنند که سازمان امنیت و همکاری اروپا، گروه مینسک را منحل کند.»

بر اساس گزارش‌ها، آمریکا موافقتنامه‌های دوجانبه‌ای را با آذربایجان و ارمنستان به طور جداگانه به امضا خواهد رساند. در امضای موافقتنامه میان ایالات متحده و آذربایجان، محدودیت‌های پیشین برای همکاری امنیتی با آذربایجان که به خاطر نقض گسترده حقوق بشر در این کشور وضع شده بود، برداشته خواهد شد.

کار ارمنستان و آذربایجان چگونه به اینجا رسید؟

سپتامبر ۲۰۲۳ جمهوری آذربایجان با حمله نظامی به منطقه ناگورنو – قره‌باغ موفق شد کل این منطقه مورد مناقشه را تصرف کند. در پی این اتفاق، نزدیک به ۱۰۰ هزار ارمنی‌تبار که در این منطقه ساکن بودند، از هراس زندگی تحت حکومت باکو تصمیم به ترک ناگورنو – قره‌باغ گرفته و در کمتر از یک هفته به ارمنستان رفتند.

این پیروزی نظامی، باعث شد تا جمهوری آذربایجان بتواند بسیاری از خواسته‌های خود را که برای نزدیک به یک قرن اختلافاتی را میان دو جمهوری اتحاد جماهیر شوروی و بعدتر دو جمهوری مستقل آذربایجان و ارمنستان ایجاد کرده بود، تحمیل کند.

ریشه این اختلافات به ۱۹۲۳ بازمی‌گردد؛ زمانی که اتحاد جماهیر شوروی خودمختاری منطقه ناگورنو – قره‌باغ را که در درون جمهوری آذربایجان واقع شده بود، اعلام کرد. بر اساس داده‌های تاریخی، در آن زمان ۹۵ درصد ساکنان آن منطقه ارمنی‌تبار بودند. این موضوع باعث نارضایتی آذربایجانی‌ها شد با این حال، دست برتر مسکو مانع از این می‌شد که ادعا‌ها بر سر این منطقه به درگیری جدی تبدیل شوند.

در سال ۱۹۸۸ پارلمان محلی منطقه ناگورنو – قره‌باغ با تصویب قطعنامه‌ای تمایل خود را برای الحاق به جمهوری ارمنستان (به رغم واقع شدن درون خاک آذربایجان) اعلام کرد. در شرایطی که اتحاد جماهیر شوروی با مشکلات زیادی مواجه بود درگیری‌ها میان ارمنستان و آذربایجان آغاز شد و با فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱ که همزمان با تشکیل جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان و اعلام استقلال ناگورنو قره‌باغ این درگیری تبدیل به یک جنگ تمام‌عیار شد.

جنگ اول قره‌باغ از ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۴ به طول انجامید و سی هزار تلفات برجای گذاشت. ارمنستان در این جنگ توانست کنترل منطقه ناگورنو – قره‌باغ را به دست گیرد و حدود ۲۰ درصد از خاک آذربایجان را اشغال کند. در ۱۹۹۴ با دخالت روسیه آتش‌بسی که به پروتکل بیشکک موسوم شد مورد موافقت قرار گرفت. بر اساس این آتش‌بس، منطقه ناگورنو – قره‌باغ به عنوان یک منطقه خودمختار شناخته شد که توسط دولتی محلی با مرکزیت استپانکرت اداره می‌شود. با این وجود، این دولت محلی ارتباط بسیار نزدیک اقتصادی، سیاسی و نظامی با ارمنستان داشت و عملاً بخشی از ارمنستان به حساب می‌آمد.

این آتش‌بس به طور رسمی تا سپتامبر ۲۰۲۰ پابرجا باقی ماند، اما در این مدت بار‌ها طرفین با یکدیگر درگیر شدند و تلفات گسترده‌ای را بر یکدیگر تحمیل کردند. درگیری‌های آوریل ۲۰۱۶ از جمله این درگیری‌ها بود که پس از ۴ روز متوقف شد و گفت‌و‌گو‌هایی میان باکو و ایروان شکل گرفت، اما این گفت‌و‌گو‌ها بدون نتیجه باقی ماند و طرفین یکدیگر را به نقض آتش‌بس متهم کردند.

درگیری‌های پراکنده در مرز آذربایجان با منطقه ناگورنو – قره‌باغ در سال ۲۰۲۰ سرانجام به جنگی بزرگ در سپتامبر آن سال منتهی شد و دو طرف با رد میانجی‌گری و دخالت سازمان ملل، روسیه، آمریکا و قدرت‌های اروپایی به جنگ ادامه دادند. این جنگ که با پیروزی‌های بزرگ برای آذربایجان همراه بود سرانجام با آتش‌بس ۹ نوامبر که با دخالت روسیه به امضا رسید پایان یافت. باکو در این جنگ ۶ هفته‌ای موفق شد بخش عمده‌ای از مناطق مورد اختلاف را تصرف کند و تنها بخش کوچکی از ناگورنو – قره‌باغ در تصرف ارمنستان باقی ماند. بر اساس این آتش‌بس، کریدوری به نام لاچین شکل گرفت که ارتباط جغرافیایی میان ارمنستان و ناگورنو – قره‌باغ برقرار بماند. حفاظت از این کریدور بر عهده نیرو‌های حافظ صلح روسیه گذاشته شد.

مذاکرات و تلاش‌ها برای حل و فصل اختلافات به‌ویژه در قالب گروه مینسک ناموفق باقی ماند. افزایش تنش‌ها میان باکو و ایروان در سپتامبر ۲۰۲۲ به یک درگیری دوروزه منجر شد و آذربایجان حملاتی را علیه خاک ارمنستان ترتیب داد. بار دیگر با دخالت روسیه این درگیری به آتش‌بس منجر شد، اما درگیری‌هایی پراکنده همچنان میان طرفین وجود داشت.

دسامبر ۲۰۲۲ گروهی از فعالان آذربایجانی که در واقعیت وابسته به دولت باکو بودند اقدام به تجمع و مسدود کردن کریدور لاچین کردند و مدعی شدند که این اقدام را در اعتراض به فعالیت معادن و آلودگی‌های زیست محیطی در منطقه ناگورنو – قره‌باغ انجام می‌دهند. حافظان صلح روسی نیز اراده‌ای جدی برای باز کردن این مسیر نداشتند و همین امر به کمبود گسترده کالا‌های اساسی در ناگورنو – قره‌باغ منجر شد. در آوریل ۲۰۲۳، آذربایجان یک ایست بازرسی ایجاد کرد تا تمام ورودی‌ها به ناگورنو – قره‌باغ و خروجی‌ها از این منطقه با نظارت مستقیم باکو باشد.

سپتامبر ۲۰۲۳، تنها چند روز پس از توافق برای بازگشایی کریدور لاچین برای ارسال کمک‌ها به ناگورنو – قره‌باغ، باکو «عملیاتی ضدتروریستی» را در این منطقه آغاز کرد و ظرف دو روز توانست کل منطقه ناگورنو – قره‌باغ را تصرف و برتری خود را تثبیت کند. بعد از این درگیری‌ها مذاکرات میان طرفین بار دیگر آغاز شد.

برنده‌ها و بازنده‌ها

بزرگترین بازنده توافق اخیر میان آذربایجان و ارمنستان را می‌توان روسیه دانست. دیدار رهبران ارمنستان و آذربایجان این بار نه در کرملین که در کاخ سفید برگزار شد و دو طرف بیانیه‌ای را به امضا رساندند که عملاً منافع روسیه را در منطقه‌ای که تا چند سال قبل حیاط خلوت روسیه به حساب می‌آمد نادیده می‌گرفت. در این بیانیه، نه جایگاهی برای نیرو‌های حافظ صلح روسیه دیده شده بود و نه از نقش‌آفرینی روسیه در کریدور کلیدی متصل‌کننده آذربایجان به نخجوان خبری بود.

سرگئی مارکوف، تحلیلگر سیاسی نزدیک به دولت روسیه روز جمعه در یادداشتی تلگرامی نوشت: «این ضربه‌ای بزرگ به منافع روسیه در منطقه بود.» به نوشته او، توافق اخیر پیروزی بزرگ برای ترامپ و ایالات متحده و شکستی برای ایران، روسیه و اتحادیه اروپا به‌ویژه فرانسه محسوب می‌شود.

توافق اخیر را باید ادامه مسیر کاهش نفوذ روسیه در منطقه قفقاز دانست که به‌طور خاص از زمان آغاز حمله نظامی روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ شتاب گرفت و نشانه‌های آن در ماه‌های گذشته آشکار شده بود. پلیس جمهوری آذربایجان روز سه‌شنبه یک جولای به دفتر خبرگزاری روسی اسپوتنیک در باکو حمله و مدیران این خبرگزاری را بازداشت کرد. بازداشت و محکوم کردن شهروندان روسیه به زندان، در حالی که بعضی از آنها به شدت مجروح شده بودند، از تلویزیون دولتی جمهوری آذربایجان پخش شد و اتفاقی تاریخی را رقم زد؛ یکی از جمهوری‌های سابق اتحاد جماهیر شوروی آشکارا و در انظار عمومی مسکو را تحقیر کرده بود، بدون این که از عواقب این کار بترسد.

نقطه شروع این افول روسیه را باید روزی دانست که مسکو تصور می‌کرد در اوج قدرت قرار دارد. ۲۴ فوریه ۲۰۲۲، ده‌ها هزار سرباز روس با عبور از مرز‌های بین‌المللی، حمله‌ای تمام‌عیار علیه اوکراین آغاز کردند. این حمله قرار بود یک پیروزی بزرگ برای روسیه باشد، اما اوکراین به باتلاقی تبدیل شد که هرچند نیرو‌های نظامی روسیه توانستند در آن پیشروی کنند، اما تمام انرژی روسیه را در بیرون از مرز‌ها به خود معطوف کرد.

نشریه اکونومیست نوشته است: «تنش میان آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه ناگورنو – قره‌باغ یکی از کلیدی‌ترین عوامل تداوم نفوذ روسیه در منطقه قفقاز بود. مسکو با آگاهی از این مسئله می‌کوشید تا همواره با برقراری نوعی توازن، این مناقشه را حل‌نشده و راکد باقی بگذارد. با این حال، هنگامی که آذربایجان در سال ۲۰۲۰ برای پس گرفتن این منطقه اقدام به حمله نظامی کرد، روسیه حاضر نشد کمک زیادی به ارمنستان کند. این اقدام تا حدی به تلافی قیام مردمی دو سال قبل بود که نیکول پاشینیان را در ارمنستان به قدرت رساند، اما روس‌ها اهداف دیگری را نیز دنبال می‌کردند.»

به نوشته اکونومیست، پوتین به آذربایجان اجازه داد تا بخشی از قلمرو اطراف ناگورنو-قره‌باغ را تصرف کند، و سپس آتش‌بسی را به آذربایجان تحمیل کرد که به روسیه امکان داد تا نیرو‌های خود را تحت پوشش حافظان صلح در آذربایجان مستقر کند و ارمنستان را آسیب‌پذیرتر و وابسته‌تر به خود سازد. پوتین همچنین برای آذربایجان شرط گذاشت که اگر می‌خواهد کریدوری برای اتصال دو بخش جداافتاده از خاک خود بسازد، این کریدور باید زیر نظر سرویس امنیت داخلی روسیه (FSB) باشد.

آتش‌بس شکننده میان باکو و ایروان تا سال ۲۰۲۳ پایدار بود، اما در آن سال، الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان که طی دهه‌های گذشته تلاش می‌کرد از رنجاندن روس‌ها اجتناب کند، به سرعت متوجه تغییر وضعیت ناشی از درگیر شدن مسکو در جنگ اوکراین شد و دریافت که در چنین شرایطی، نیرو‌های حافظ صلح روسیه عقب‌نشینی را بر درگیری نظامی در قفقاز ترجیح می‌دهند. تا سپتامبر ۲۰۲۳، درحالی‌که صلح‌بانان روسی، شکست و عقب‌نشینی‌های ارمنستان را به نظاره نشسته بودند، جمهوری آذربایجان تمام مناطق باقی‌مانده از منطقه ناگورنو – قره‌باغ را به‌طور کامل تصرف کرد.

تصرف کامل منطقه ناگورنو قره‌باغ، تبعات مهمی برای روسیه داشت؛ نیرو‌های حافظ صلح روسیه مجبور به خروج از آذربایجان شدند، روسیه ابتکار عمل را در زمینه کریدوری که قرار بود دو بخش جدا افتاده از خاک آذربایجان را به هم متصل کند از دست داد، و ارمنستان هم که درخواست‌هایش برای کمک از روسیه نادیده گرفته شده بود، عضویت خود را در پیمان امنیت جمعی (CSTO) به رهبری روسیه به حالت تعلیق درآورد.

زائر شیری‌یف، پژوهشگر بنیاد کارنگی درباره تحولات در آن دوره زمانی می‌گوید: «آذربایجان که از این پیروزی جسارت یافته بود، به دنبال تعامل با مسکو به عنوان یک طرف برابر و نه یک زیردست برآمد و بدین ترتیب، دیدگاه روسیه مبنی بر اینکه قفقاز جنوبی حیاط خلوت آن است را به چالش کشید.» باکو همچنین به مسکو اعلام کرد که مایل نیست مدیریت کریدوری را که در ذهن دارد به FSB بسپارد و ترجیح می‌دهد این کریدور تحت نظر یک نهاد بین‌المللی مستقل باشد.

به‌رغم اینکه آذربایجان، آتش‌بس مدنظر روسیه را شکسته بود، مسکو همچنان تلاش داشت تا رابطه‌اش با جمهوری آذربایجان را حسنه نگه دارد، اما یک حادثه تمام تلاش‌های کرملین را بر باد داد. هواپیمای متعلق به خطوط هوایی آذربایجان روز چهارشنبه ۲۵ دسامبر (۵ دی) در حال پرواز از پایتخت آذربایجان باکو به شهر گروزنی در شمال قفقاز روسیه بود که به دلایل نامشخص تغییر مسیر داده و هنگام تلاش برای فرود در آکتائو قزاقستان در ۳ کیلومتری فرودگاه این شهر سقوط کرد.

پس از برخورد موشک، سامانه ناوبری هواپیما دچار اختلال شده و به آن اجازه فرود اضطراری در فرودگاه‌های روسیه داده نشده است. پس از آن هواپیما مجبور شد مسیر خود را به سمت قزاقستان تغییر دهد، اما در نزدیکی شهر آکتائو سقوط کرده و آتش گرفت. به گفته مقام‌های روسی، این هواپیما با یک پهپاد اوکراینی اشتباه گرفته شده بود، با این حال، هرچند ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه اقدام به عذرخواهی از باکو کرد، اما مسکو حاضر نشد رسماً مسئولیت این اقدام را بپذیرد.

از آن زمان، روابط باکو با مسکو روز به روز تیره‌تر شده است. جمهوری آذربایجان در ژانویه ۲۰۲۵، مرکز فرهنگی روسیه را به اتهام جاسوسی تعطیل کرد. در مقابل، مسکو بر شدت سختگیری‌ها علیه مهاجران آذربایجانی ساکن روسیه افزود و حمله‌ای سایبری علیه رسانه‌های آذربایجانی ترتیب داد. واکنش باکو به این ماجرا، تعطیل کردن دفتر محلی راشا تودی بود.

در چنین فضایی بود که مقامات محلی در یکاترینبورگ در تاریخ ۲۷ ژوئن، ده‌ها آذربایجانی را به اتهام دست داشتن در مجموعه‌ای از قتل‌ها در اوایل دهه ۲۰۰۰، بازداشت کردند. مقامات با بازداشت‌شدگان با خشونت رفتار کردند که این امر منجر به مرگ تعدادی از بازداشت‌شدگان شد. رسانه‌های دولتی آذربایجان با انتشار روزانه بیش از ۱۰۰ مطلب و ویدئو درباره این رویداد، به آتش خشم ناشی از این موضوع دامن زدند تا در نهایت در روز ۱ جولای، نیرو‌های امنیتی آذربایجان به دفتر خبرگزاری روسی اسپوتنیک یورش بردند و مدیر آن را بازداشت کردند.

بسیاری از تحلیلگران معتقدند اگر روسیه درگیر جنگ در اوکراین نبود، آذربایجان چنین آزادی عملی پیدا نمی‌کرد. ریچارد گیراگوسیان، مدیر و بنیان‌گذار مرکز مطالعات منطقه‌ای (RSC)، یک اندیشکده مستقل در ایروان، به یورونیوز گفت: «در حالی که روسیه درگیر تهاجم ناکام خود به اوکراین است، این وضعیت تا حد زیادی به قیمت کنار گذاشته شدن روسیه تمام شده است.» توافق اخیر در واشنگتن را می‌توان جدی‌ترین ضربه به نفوذ روسیه در قفقاز دانست.

ارمنستان، بازنده ناگزیر دیگر این توافق است. ارمنستانی‌ها که خود را در جنگ شکست خورده می‌دیدند عملاً تمام شرایط مد نظر باکو را پذیرفتند و در شرایطی که آذربایجان به شدت از نظر نظامی از سوی بازیگرانی، چون ترکیه و اسرائیل حمایت می‌شود، راه دیگری جز پذیرش توافق را پیش روی خود ندیدند. آرام هامپاریان، مدیر کمیته ارمنی‌های آمریکا با انتقاد از این توافق نوشت: «این توافق به آذربایجان اجازه می‌دهد فرایند پاکسازی قومی در منطقه ناگورنو – قره‌باغ را کامل کند.»

در مورد ایران ماجرا تا حدی متفاوت است. تهران مخالفت خود را با احداث چنین کریدوری بار‌ها اعلام کرده بود، اما واکنش‌اش به این ماجرا آرام بود. وزارت امور خارجه ایران در بیانیه‌ای پیرامون این موضوع نوشته است: «جمهوری اسلامی ایران با دقت روند‌های جاری در منطقه قفقاز جنوبی را دنبال می‌کند و با هر دو کشور همسایه، جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان، در خصوص این تحولات در ارتباط است. بدون تردید صلح و ثبات در منطقه قفقاز به نفع همه کشور‌های منطقه است.

جمهوری اسلامی ایران با استقبال از نهایی‌شدن متن توافق صلح توسط دو کشور، این تحول را گامی مهم در تحقق صلح پایدار در منطقه ارزیابی می‌کند. در عین حال نگرانی خود را از پیامد‌های منفی هرگونه مداخله خارجی به هر شیوه و شکلی، به‌ویژه در مجاورت مرز‌های مشترک، که مخل امنیت و ثبات پایدار منطقه باشد ابراز می‌دارد. جمهوری اسلامی ایران ضمن تاکید بر اتخاذ تمامی تدابیر سیاسی، حقوقی و اقتصادی برای تامین حقوق و منافع ملی خود، باور دارد که ایجاد مسیر‌های ارتباطی و رفع انسداد شبکه‌های مواصلاتی زمانی در خدمت ثبات، امنیت و توسعه اقتصادی ملت‌های منطقه خواهد بود که در چارچوب منافع متقابل، رعایت حاکمیت ملی و تمامیت ارضی کشور‌های منطقه و بدون مداخلات خارجی باشد. جمهوری اسلامی ایران آماده تداوم همکاری‌های سازنده و مبتنی بر منافع متقابل با هر دو کشور جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان برای صیانت از صلح و ثبات و توسعه اقتصادی منطقه از طریق همکاری‌های دوجانبه و منطقه‌ای، همچون سازوکار ۳+۳، می‌باشد.»

در این بیانیه به «اظهار نگرانی» اکتفا شده و تهران برای گفت‌و‌گو در چارچوب ۳+۳ اظهار علاقه‌مندی کرده که نشان‌دهنده عدم تمایل تهران به واکنش‌های فراتر است. نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان روز گذشته تلاش کرد تا از نگرانی ایران در این زمینه بکاهد، اما اظهارنظر او چندان مبتنی بر واقعیت نیست.

پاشینیان گفت: «با این پروژه، ارمنستان پس از ۳۰ سال به اتصال ریلی با روسیه دست می‌یابد. این اتصال ریلی را می‌توان یا از طریق مسیر ترامپ یا فارغ از آن و از طریق مسیر گرجستان - آذربایجان برقرار کرد. فراموش نکنیم که خطوط ریلی ارمنستان تحت کنترل روسیه بوده و شاید روسیه به سرمایه‌گذاری برای احیای خط‌آهن ایجوان - هرازدان و خط‌آهن ایجوان - قزاق علاقه‌مند شود.

البته، رضایت آذربایجان نیز در این مورد ضروری خواهد بود.» رئیس دولت ارمنستان تأکید کرد که این کشور از طریق این پروژه به یک ارتباط ریلی بسیار مهم با ایران نیز دست خواهد یافت. «ما از طریق یک خط کشتیرانی به یک ارتباط ریلی با آسیای مرکزی دست خواهیم یافت. چین به یک مسیر ریلی جدید به غرب دست خواهد یافت که در حال حاضر وجود ندارد. این پروژه می‌تواند به فرصت خوبی برای آغاز همکاری اقتصادی بین ایران و آمریکا و میان روسیه و آمریکا تبدیل شود.»