خالی فروشی پلتفرمهای آنلاین فروش طلا صحت دارد؟
روزنو :پلتفرمهای خرید و فروش طلا طی حدود چهار سال اخیر با تبلیغ «سرمایه‌گذاری آسان» وارد بازار شدند. ایده ساده بود؛ با چند کلیک در موبایل، هر کس می‌توانست حتی کسری از یک گرم طلا بخرد و در حساب دیجیتالی خود ذخیره کند.
روند مجوزدهی هم در ابتدا ساده بود؛ کافی بود یا پلتفرم پروانه طلافروشی داشته باشد یا با یک واحد طلا قراردادرسمی ببندد. اتحادیه کسب‌وکار‌های مجازی به سرعت مجوز می‌داد و بانک‌ها هم درگاه پرداخت در اختیارشان می‌گذاشتند.
به گزارش روز نو این روند بی‌حاشیه دوام زیادی نداشت؛ از بهمن سال گذشته صدور مجوز‌های تازه، متوقف شد و بانک مرکزی اعلام کرد که قصد دارد اختیار این حوزه را در دست بگیرد. هیأت مقررات‌زدایی هم صدور مجوز جدید را متوقف کرد و اعلام شد باید ضوابط تازه‌ای تدوین شود؛ ضوابطی که پشتوانه فیزیکی طلا و امنیت زیرساخت‌ها را تضمین کند. از آن زمان تا امروز، بلاتکلیفی ادامه دارد، مجوز جدیدی صادر نشده و بسیاری از متقاضیان پشت در مانده‌اند، در حالی که پلتفرمهای فعال قدیمی دست به عصا همچنان مشغول کارند.
دست خریداران آنلاین طلا در بحران خالی ماند.
اما اصل چالش‌ها و ماجرا زمانی آغاز شد که در جریان جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل، درگاه‌های مالی پلتفرمهای آنلاین فروش طلا دچار اختلال شدند. برداشت‌ها و پرداخت‌ها متوقف ماند و موجی از نگرانی و اعتراض میان کاربران شکل گرفت.
یکی از مدیران فعال در این حوزه گفت: «ما به نمایندگی از مشتریان، طلا را به شکل آب‌شده خریداری می‌کنیم و معادل آن واحد‌هایی در حساب کاربری‌شان ثبت می‌شود. هر زمان که کاربر بخواهد می‌تواند این واحد‌ها را نقد کند یا درخواست تحویل فیزیکی بدهد. البته تحویل فیزیکی معمولاً از دو گرم به بالا انجام می‌شود، چون وزن‌های کمتر صرفه اقتصادی ندارد.»
نیازی به ذخیره ۱۰۰ درصدی معادل طلای فروخته شده، در بانک کارگشایی نیست
این فعال بازار فروش آنلاین طلا در ادامه درباره پشتوانه معاملات اظهار داشت: «تمام طلا‌های فروخته‌شده، در بانک کارگشایی ذخیره می‌شود. البته لازم نیست صددرصد ذخیره داشته باشیم. اگر تعهد ما ۱۰۰ کیلو باشد ۹۰ کیلو نزد بانک می‌گذاریم و ۱۰ کیلو به صورت شناور باقی می‌ماند. همین ۱۰ کیلو رقم بزرگی است و در این صنف حتی کسری‌های کوچک هم حساسیت‌برانگیز است.»
این فعال صنفی با تاکید بر اینکه بحران جنگ ۱۲ روزه نقطه عطفی برای پلتفرمهای آنلاین فروش طلا بود، خاطرنشان کرد: «بانک مرکزی درگاه‌های ما را بست. سه روز نتوانستیم برداشت انجام دهیم و طبیعی بود که مشتریان نگران شوند. گرچه اختلال کوتاه بود، اما اثر روانی و رسانه‌ای آن هنوز ادامه دارد.»
بسیاری از پلتفرمهای آنلاین فروش طلا خالی‌فروشی کرده بودند
یکی دیگر از صاحبان کسب و کار فروش آنلاین طلا در خصوص اختلالات به وجود آمده در پلتفرمهای طلا طی تیرماه سال جاری گفت: «در جریان جنگ ۱۲ روزه وقتی درگاه پرداخت بسته شد، ما فروش جدید نداشتیم، اما توانستیم تعهدات قبلی را اجرا کنیم.»
او توضیح داد: «طلای مشتری یا نزد خودمان بود یا در بانک کارگشایی ذخیره داشتیم. مردم می‌توانستند طلا را به ما بفروشند و همان روز پولشان را بگیرند، بدون سقف. حتی در اوج بحران، تحویل فیزیکی نیز داشتیم. اما بعضی پلتفرم‌ها، چون ذخیره کافی نداشتند، محدودیت گذاشتند و بهانه آوردند که بانک مرکزی حساب‌ها را بسته است. در حالی که حسابی بسته نشده بود؛ فقط درگاه متوقف شده بود؛ بنابراین به نظر می‌رسد بسیاری از پلتفرم‌ها خالی‌فروشی کرده بودند.»
ریسک بزرگ برای خریداران آنلاین طلا، نقدشوندگی پایین در بحران‌هاست
یکی از کاربرانی که در روز‌های جنگ ۱۲ روزه، تجربه ماندن پشت در‌های بسته برداشت وجه و فروش طلا در پلتفرم‌ها را داشته می‌گوید: «می‌خواستم ۵۰ میلیون تومان طلایم را نقد کنم. سه روز سایت بسته بود. بعد هم با یک هفته تأخیر پول را واریز کردند. این یعنی ریسک بزرگ برای خریداران.»
کاربر دیگری اضافه می‌کند: «خرید راحت است، اما وقتی می‌خواهی بفروشی یا طلای فیزیکی را تحویل بگیری، مشکلات شروع می‌شود. هنوز اعتماد لازم وجود ندارد.»
بانک مرکزی محکم ایستاده که مجوز پلتفرمهای آنلاین فروش طلا را خودش صادر کند!
در همین راستا رضا الفت‌نسب، رئیس اتحادیه کسب‌وکار‌های مجازی، که تا کنون مسئول صدور مجوز برای این پلتفرم‌ها بوده، از توقف صدور مجوز‌ها از اول بهمن ۱۴۰۳ خبر داده و معتقد است این ماجرا ناشی از اختلاف با بانک مرکزی است.»
او در پاسخ به این سوال که از چه زمانی صدور مجوز جدید برای پلتفرمهای طلا متوقف شده، توضیح داد: «از اول بهمن ۱۴۰۳ صدور مجوز برای پلتفرمهای آنلاین فروش طلا متوقف شده است و متأسفانه هنوز خبری از تصویب آیین‌نامه نیست.»
الفت‌نسب افزود: «کمیسیون اقتصادی دولت به موضوع فروش آنلاین طلا ورود کرده بود، اما شنیده‌ام که بانک مرکزی مخالفت کرده است. خبر‌های خوبی در این حوزه شنیده نمی‌شود و تصور می‌کنم که سر موضوع مجوز‌ها درگیری خواهیم داشت. آن طور که من متوجه شدم، بانک مرکزی محکم ایستاده که مجوز پلتفرمهای آنلاین فروش طلا را خودش صادر کند!»
بررسی آیین‌نامه ضوابط معاملات آنلاین طلا متوقف شده است.
اما آیا مجوز پلتفرمهای فعال هم لغو می‌شود؟ رئیس اتحادیه کسب‌وکار‌های مجازی در این باره اظهار کرد: «این موضوع هنوز به طور دقیق برای ما روشن نیست. ولی دنبال این هستند که صدور مجوز برای فروش آنلاین در حوزه طلا را در دست بگیرند. از سوی دیگر، بررسی آیین‌نامه ضوابط معاملات آنلاین طلا هم متوقف شده است.»
الفت‌نسب توضیح داد: «این توقف به خاطر اختلالی بوده است که در عمل به تعهدات پلتفرم‌ها در دوران جنگ به وجود آمد. این اختلال را هم بانک مرکزی به وجود آورد؛ وگرنه کسب‌وکار‌ها کار خودشان را می‌کردند.» او اضافه کرد: «ناگهان عنوان شد که درگاه‌هایتان را ببندید. پلتفرم‌ها درگاه‌هایشان را بستند و قرار شد برای بازگشایی اعلام کنند، اما خبری نشد. الان منتظریم ببینیم اظهار نظر‌های رسمی مسئولان چه خواهد بود. در حال حاضر در مرحله‌ای هستیم که هیچ خبری از ضوابط نیست!»
قصد دارند فعالیت صنفی فروش آنلاین طلا را زیر نظر بانک مرکزی ببرند
با این وجود، اما صحبت‌هایی مبنی بر خالی‌فروشی پلتفرمهای آنلاین فروش طلا نیز مطرح شده است. رئیس اتحادیه کسب‌وکار‌های مجازی با تکذیب این شایعه، اظهار کرد: «بانک کارگشایی وجود دارد و طلا‌های این پلتفرم‌ها در این بانک نگهداری می‌شود. قرار بود ضوابط نوشته شود تا خالی‌فروشی به وجود نیاید؛ اما این روند متوقف شد. دلیل آن را هم نمی‌دانیم.» او افزود: «به نظر می‌رسد قصد دارند فعالیت صنفی را زیر نظر بانک مرکزی ببرند و این تصمیم صرفاً برای طلا نیست.»
جنگ کسب‌وکار‌های آنلاین با رگولاتور‌ها شروع شده است!
الفت‌نسب درباره وضعیت سایر کسب و کار‌های اینترنتی بیان کرد: «تلاش می‌کنند تاکسی‌های اینترنتی را هم زیر نظر وزارت کشور ببرند و مجوزشان را وزارت کشور صادر کند. حوزه سلامت هم همین‌طور؛ مجوزهایش را وزارت بهداشت بدهد. عملاً حوزه کسب‌وکار آنلاین در شرایط فعلی در جنگ تمام‌عیاری با رگولاتورهاست و این کار بسیار سختی خواهد بود.»
رئیس اتحادیه کسب‌وکار‌های مجازی گفت: «ما جنگ با اسرائیل را رد کردیم و امروز داریم با رگولاتور‌ها می‌جنگیم. امیدوارم اتفاقات خوبی برای کسب‌وکار‌ها بیفتد؛ اما آنچه اکنون می‌بینیم بلاتکلیفی است و در این میان مردم متضرر اصلی خواهند بود.» او افزود: «من به‌عنوان نهادی که مجوز صادر می‌کنم و باید نظارت کنم، دستم در نظارت بسته است. در حالی‌که سامانه طراحی کرده‌ایم، اما متأسفانه از سمت نهاد‌های ذی‌نفع همکاری لازم انجام نشده و ما متوقف شدیم.»
نزاع بر سر مرجع اصلی صدور مجوز ادامه دارد
اکنون این سوال مطرح می‌شود که نظارت بر کسب‌وکار‌هایی که از قبل مجوز دارند و فعال هستند چگونه است؟ الفت‌نسب در این باره گرفت: «پلیس فتا، پلیس امنیت اقتصادی و اماکن، آنها را رصد می‌کنند، اما این نظارت‌ها برخط نیست.»
او توضیح داد: «موضوع اصلی این است که ضوابط نوشته شود. ما سامانه نوشتیم، آماده و قابل بهره‌برداری است. این کار خیلی راحت قابل انجام است؛ هم خیال مردم راحت می‌شود و هم خیال نهاد‌های ناظر، اما متأسفانه دنبال این هستند که گویا مجوز‌ها را هم خودشان بدهند.»
اظهارات الفت‌نسب نشان می‌دهد که نزاع اصلی بر سر مرجع صدور مجوز است؛ نزاعی که هم کسب‌وکار‌ها را در بلاتکلیفی نگه داشته و هم سرمایه‌گذاران خرد را نگران کرده است.
نظارت فنی بر پلتفرمهای آنلاین فروش طلا در حوزه اختیارات اتحادیه کسب‌وکار‌های مجازی نیست.
اما در سوی دیگر این معادله، اتحادیه طلا و جواهر تهران قرار گرفته که نگاه کاملاً متفاوتی به ماجرا دارد. فعالان صنف سنتی طلا معتقدند، فروش آنلاین طلا به شکل کنونی نه تنها اعتماد عمومی را خدشه‌دار کرده، بلکه چرخه تولید و توزیع مصنوعات طلا را هم مختل ساخته است.
نادر بذرافشان، رئیس اتحادیه طلا و جواهر تأکید کرده که نظارت فنی بر پلتفرمهای طلا اساساً در حوزه اختیارات اتحادیه کسب‌وکار‌های مجازی نیست. به گفته او نظارت بر اصالت طلا در دست اتحادیه طلا و جواهر تهران است و این اتحادیه می‌تواند به‌طور تخصصی نحوه معاملات و اصالت‌سنجی طلا‌های آب‌شده‌ای را که در بانک ذخیره شده‌اند بررسی کند.
رئیس اتحادیه طلا و جواهر گفت: «در جلسات تخصصی اعلام شد که ۹۰ درصد از پلتفرم‌ها تعهدات خود را انجام داده و طلا تحویل داده‌اند. حالا پرسش این است که چرا صد درصد تحویل نداده‌اند؟ چرا بخشی از طلا‌ها هنوز باقی مانده؟ این همان جایی است که در جامعه شائبه خالی‌فروشی مطرح می‌شود. ما نمی‌توانیم تأیید یا تکذیب کنیم، چون اطلاعی نداریم و صرفاً شنیده‌ها را منتقل می‌کنیم.»
کاربران پلتفرمهای آنلاین فروش طلا در جنگ ۱۲ روزه به اتحادیه طلا مراجعه می‌کردند
بذرافشان ادامه داد: «در حال حاضر نمی‌دانیم وضعیت نظارت و کنترل دقیق پلتفرم‌ها به چه شکل است. اما آنچه مشخص است، اینکه در جریان جنگ ۱۲ روزه، در اعتراض به اینکه فروش طلا در پلتفرم‌ها بسته شده بود، مراجعات زیادی به سایت اتحادیه و حتی به‌صورت حضوری وجود داشت.»
او افزود: «اما خرید باز بود. اعتراض مردم برای انجام نشدن تعهدات پلتفرم‌ها بود و برخی نیز فقط روزی یک میلیون تومان واریزی داشتند. یا مراجعاتی همچنان وجود دارد که می‌گویند یک هفته است پولشان را دریافت نکرده‌اند.»
بار‌ها هشدار دادیم که طلا‌های دپو شده در بانک باید اصالت‌سنجی شوند
رئیس اتحادیه طلا و جواهر تهران سپس به مساله اصالت طلا‌های ذخیره‌شده اشاره کرد: «ما بار‌ها هشدار دادیم که طلا‌های دپو شده در بانک باید اصالت‌سنجی شوند. از کجا معلوم است که همه آنها واقعی و استاندارد باشند؟» او افزود: «در بازار نمونه‌هایی داریم از آب‌شده‌هایی با کد‌های جعلی یا عیار‌های مشکل‌دار. تقلب در هر بازاری وجود دارد و این حوزه هم مستثنی نیست.»
فروش آنلاین طلا و رونق خرید طلای دست دوم در یک سال گذشته باعث کاهش ۲۵ درصدی تولید مصنوعات طلا شده است
به باور بذرافشان، فروش آنلاین طلای آب‌شده آسیب جدی به تولید وارد کرده است؛ او در این باره گفت: «اتحادیه‌های سراسر کشور و صنف ما بار‌ها اعتراض کرده‌اند. پیش‌تر مردم می‌آمدند و مصنوعات می‌خریدند، اما حالا ذهنشان به سمت خرید آب‌شده رفته است.» رئیس اتحادیه طلا و جواهر با تاکید بر اینکه این روش به تولید ملی آسیب می‌زند، توضیح داد: «در هیچ جای دنیا طلای آب‌شده به این شکل فروخته نمی‌شود؛ در اینجا استاندار‌های جهانی هم رعایت نمی‌شود.»
او افزود: «طلای آب‌شده ماده اولیه تولید است و باید وارد چرخه تولید شود تا به مصنوعات جدید تبدیل گردد. اما با فروش آنلاین، این چرخه مختل شده است. طبق برآورد اتحادیه، در یک سال گذشته فروش آنلاین و رونق خرید طلای دست دوم، باعث کاهش ۱۰ تا ۲۵ درصدی تولید مصنوعات طلا شده است. این تهدید بزرگی برای صنعت ماست.»
بذرافشان افزود: «با وجود جلسات تخصصی، اعتراض‌ها و هشدار‌هایی که دادیم، توجه کافی به این تهدید نشده است. چه تضمینی برای عمل به آن ۱۰ درصد از تعهدشان به بانک که هنوز اجرا نکرده‌اند دارند؟ مردم که در این پلتفرم‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند، چه ضمانتی برای آینده سرمایه‌شان دارند؟ چه کسی قرار است پاسخگو باشد؟ ما اطلاعی نداریم.»
اعلام آمادگی اتحادیه طلا و جواهر برای نظارت تخصصی بر اصالت طلا بدون پاسخ مانده است
بذرافشان با تاکید بر اینکه اتحادیه طلا و جواهر تهران آمادگی همکاری برای افزایش امنیت و اعتماد در خصوص پلتفرم‌ها را دارد، خاطرنشان کرد: «بار‌ها اعلام کردیم که اتحادیه بازرس‌های تخصصی و کارگروه‌های فنی دارد که می‌توانند بر اصالت‌سنجی آب‌شده‌ها و نحوه معاملات نظارت کنند. این کار باعث بالا رفتن ضرایب امنیتی و اطمینان مردم می‌شود.» او افزود: «اما تا کنون هیچ نهادی برای مشاوره یا همکاری سراغ ما نیامده است. حالا باید مسئولان وزارت صمت و اتحادیه کسب‌وکار‌های مجازی درباره شرایط فعلی و آینده این پلتفرم‌ها توضیح بدهند. مردم حق دارند بدانند پشتوانه سرمایه‌شان چیست.»
بانک کارگشایی، نام پرتکرار در دل ماجرای پلتفرمهای آنلاین فروش طلا
در این بین، اما نام بانک کارگشایی بار‌ها در جریان پلتفرمهای آنلاین فروش طلا تکرار شده است. فعالان پلتفرم‌ها می‌گویند طلای پشتوانه معاملاتشان در خزانه این بانک ذخیره می‌شود و همین موضوع باید خیال مشتریان را راحت کند. اما در مقابل، منتقدان تأکید دارند که هنوز مشخص نیست این ذخایر چه میزان واقعی هستند، چه نظارتی روی اصالت آب‌شده‌ها وجود دارد و تضامین کافی برای حفظ حقوق مردم در آینده دیده شده یا نه. تا امروز هم مقام‌های رسمی بانک کارگشایی توضیح شفافی درباره وضعیت ذخایر پلتفرم‌ها نداده‌اند.
بانک کارگشایی به‌عنوان بازوی بانک مرکزی، محل ذخیره طلای پلتفرمهای فروش طلاست. عنوان می‌شود که سامانه‌ای طراحی شده تا اگر ذخیره پلتفرم مربوطه کمتر از تعهد باشد هشدار دهد و فروش متوقف شود. همچنین تحویل فیزیکی طلا از طریق این بانک انجام می‌شود. با این حال محدودیت‌هایی مانند سقف تحویل طلا و الزام به ذخیره درصدی از کل تعهدات همچنان محل بحث است و فعالان صنفی آن را نکته‌ای حساسیت‌زا می‌دانند.
وقتی اقتصاد دچار فساد است، هر بخش آن مستعد انواع سوءاستفاده خواهد بود
باید توجه داشت، فعالان صنف طلا و متولیان آنلاین از زاویه خود ماجرا را روایت می‌کنند. اما یک پرسش جدی باقی می‌ماند، آیا در دل اقتصاد پرچالش ایران، می‌توان به سازوکار پلتفرمهای آنلاین فروش طلا اعتماد کرد؟
کامبیز نوروزی، حقوقدان، شرایط کلی اقتصاد ایران را بستر اصلی نگرانی‌ها درباره پلتفرمهای آنلاین طلا دانست عنوان کرد: «شرایط اقتصادی کشور بسیار ناسالم است و انواع رگه‌های فساد در اقتصاد ایران فراوان است. وقتی اقتصاد دچار فساد است، هر بخش آن مستعد انواع سوءاستفاده خواهد بود.»
او افزود: «در بازار‌های سرمایه‌ای هم روابط ناسالم زیادی وجود دارد. بار‌ها دیده‌ایم شرکت‌هایی برای فروش خودرو یا پیش‌فروش موبایل راه افتادند، اما بعد مشخص شد کلاهبردار بودند و اموال مردم را بردند.»
هیچ دلیلی وجود ندارد که پلتفرمهای فروش آنلاین طلا را از امکان سوءاستفاده و کلاهبرداری مستثنی بدانیم
به گفته نوروزی، طی دو سه سال اخیر با افزایش بحران‌های اقتصادی، خرید و نگهداری طلا به حاشیه امن برای حفظ ارزش پول مردم تبدیل شده است. این حقوقدان هشدار داد: «هیچ دلیلی نداریم بگوییم در دل این اقتصاد پرپیچ‌وخم، پلتفرمهای فروش آنلاین طلا استثنا هستند و امکان سوءاستفاده و کلاهبرداری وجود ندارد. در جرم‌شناسی، کلاهبرداری معمولا با روش‌های ابتکاری و غیرقابل پیش‌بینی انجام می‌شود. کلاهبرداران باهوش هستند و قربانیان معمولا کسانی هستند که هم نیاز دارند و هم می‌خواهند سریع به آن نیاز پاسخ دهند.»
همین‌که ضمانت سپرده شده طلا نزد بانک کارگشایی کمتر از سقف مجاز فروش باشد، زمینه‌ساز آسیب است
نوروزی توضیح داد: «در روش جدید معاملات طلا (پلتفرمهای آنلاین فروش طلا) نیز، همین خطر وجود دارد؛ حتی همین‌که ضمانت سپرده شده نزد بانک کارگشایی کمتر از سقف مجاز فروش باشد، زمینه‌ساز آسیب است. کافی است فقط ۱۰ کیلو طلا کسری باشد، ارزشش در بازار رقم بسیار درشتی می‌شود.»
این حقوقدان در پاسخ به این پرسش که چه سازوکار قانونی می‌تواند اعتماد مردم را جلب کند، تأکید کرد: «تضمین خاصی نمی‌شود داد. اقتصاد کشور بسیار ناپایدار و ناسالم است. رفتار‌های غیرقانونی و پنهانی در آن زیاد است و حتی بیش از چهار دهه است که خود بانک مرکزی سکه طلا را به قیمت آزاد در بازار عرضه می‌کند؛ اقدامی غیرقانونی از سوی یک نهاد قانونی. در چنین اقتصادی با تورم بالا و آینده غیرقابل پیش‌بینی، نمی‌توان مناسبات تضمین‌شده طراحی کرد.»
مردم برای امنیت بیشتر سراغ خرید فیزیکی طلا بروند
نوروزی در نهایت توصیه کرد مردم برای امنیت بیشتر سراغ خرید فیزیکی طلا بروند و خاطرنشان کرد: «مردم تلاش می‌کنند آینده اقتصادی خود را تا حدی تثبیت کنند. تا وقتی امکان خرید طلای حقیقی وجود دارد، بهتر است به جای مراجعه به سایت‌ها، طلا را فیزیکی بخرند و در صندوق‌های امانات بانکی نگهداری کنند. نه اینکه لزوماً این سایت‌ها قصد سوءاستفاده داشته باشند، اما خرید فیزیکی امنیت بیشتری دارد.»
پایان نامعلوم یک مسیر طلایی
پلتفرمهای آنلاین طلا در ایران هنوز در ابتدای راهند. آنها می‌توانند دسترسی عمومی را افزایش دهند و شفافیت به بازار بیاورند، اما نبود نظارت کافی، تجربه‌های منفی کاربران و مقاومت صنفی آینده‌شان را مبهم کرده است.
اتحادیه کسب‌وکار‌های مجازی می‌گوید راه‌حل نظارتی آماده است، اما در مقابل، اتحادیه طلا و جواهر همچنان مخالف است. بانک مرکزی هم تصمیم دارد با نظارت مستقیم تکلیف این بازار را مشخص کند و تا آن روز، پرسش‌هایی مهم همچنان پابرجاست؛ آیا طلایی که مردم روی موبایل می‌خرند واقعاً در خزانه وجود دارد و در مواقع نیاز دستشان را می‌گیرد؟ چگونه می‌توان به پلتفرمهای آنلاین فروش طلا اعتماد کرد و اطمینان داشت که خالی‌فروشی صورت نمی‌گیرد؟ ضمانت حقوقی و قانونی برای سرمایه‌های مردم در پلتفرمهای خرید و فروش آنلاین طلا چیست؟
